socjologia konfliktów społecznych, KSIĄŻKI, Książki, E-Studia, socjologia

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl

Socjologia konfliktów społecznych

Konflikty społeczne są zjawiskami: normalnymi, wszechobecnymi, ciągłymi oraz użytecznymi.

·         normalnymi – w tym znaczeniu, że nie są wyłącznie następstwem jakichś stanów patologicznych struktury społecznej, w której występują, lecz są rezultatem przeróżnych sprzeczności, jakie istnieją w przyrodzie i społeczeństwie.

·         wszechobecność - podobnie jak ciągłość – konfliktów społecznych są następstwem tych samych przesłanek, na podstawie których twierdzimy, że są to zjawiska normalne. Nie ma struktur społecznych wolnych od konfliktów.

·         użyteczność konfliktów – stają się one bodźcem skłaniającym ludzi do działań                     i przeciwdziałań, do innowacji w sposobach rozwiązywania zaistniałych konfliktów                      i przezwyciężaniu ich skutków. Odkrywają sprzeczności i mankamenty, jakie tkwią                      w danej strukturze społecznej.

Terminem „konflikt społeczny” określa się na ogół różne zjawiska, w których przejawiają się elementy zmagań, jakie mają miejsce zarówno między poszczególnymi ludźmi, jak też pomiędzy dowolnie wielkimi ich zbiorami.

Konfliktami społecznymi nazywa się zarówno walki między małymi grupami typu klika lub gang, jak też walki różnych sekt religijnych czy partii, strajki, rewolucje jako przejawy walki klasowej, wojny itp. Zjawiska społeczne, występujące nie tylko w mikro i makroskali społecznej, ale nawet w mega skali, tzn. obejmujące swoim zasięgiem więcej społeczeństw, jak to miało miejsce w wojnach światowych.

Zdaniem J. Bernard ze względu na różne aspekty można konflikt społeczny rozpatrywać               z punktu widzenia:

1.       psychologii społecznej

2.       socjologii

3.       semantyki

Ad 1. konflikty społeczne są zawsze konfliktami między ludźmi, nie można więc przy ich rozpatrywaniu pomijać problemów związanych z psychiką człowieka. Dotyczy to zarówno konfliktów w małych, jak i we  wielkich grupach społecznych. Uczucia, przekonania, postawy i zachowania ludzkie są ważne we wszystkich sytuacjach konfliktowych.

Ad 2. z socjologicznego punktu widzenia konflikty społeczne są związane z istnieniem różnych sprzeczności o charakterze strukturalnym lub funkcjonalnym, jakie występują                      w poszczególnych społecznościach lub w całym społeczeństwie. Są one przykładem negatywnego współdziałania między ludźmi tkwiącymi w różnych strukturach społecznych, dążącymi do urzeczywistnienia swoich celów bez względu na innych. Socjologię interesuje społeczne uwarunkowanie konfliktów w różnych elementach struktury społecznej (grupy, kategorie, instytucje społeczne) i pomiędzy nimi, a także zmiany, jakie konflikty powodują             w danych strukturach.

Ad 3. semantyczny punkt widzenia konfliktu społecznego łączy się z potrzebą uwzględnienia  wartości jakie tkwią u podstaw danego sporu.. W sporze racje partnerów nie są jednoznaczne. Innym problemem semantycznym jest to, że u podstaw konfliktu tkwią niekiedy różne nieporozumienia znaczeniowe, utrudniające, czy nawet uniemożliwiające porozumienie się stron.

Konflikty społeczne tym m.in. różnią się od innych konfliktów, że do ich zaistnienia nie wystarczają tylko obiektywne uwarunkowania, lecz są również konieczne subiektywne uwarunkowania. Pierwsze – stwarzają realne podłoże konfliktotwórcze, czy też potencjalną sytuację konfliktową. Przekształcenie się jednak danej sytuacji konfliktowej w rzeczywisty konflikt czyli jej aktualizacja, wymaga zawsze zaistnienia subiektywnych uwarunkowań. Potencjalne strony konfliktu muszą zatem nie tylko mieć możliwość podjęcia walki, ale przede wszystkim chcieć tej walki.

Konfliktem społecznym nazywamy wszelkie przejawy zmagań, czy też walki między ludźmi, których celem jest nie tylko zdobycie (względnie utrzymanie) środków produkcji, danej pozycji społecznej, władzy itp. wartości, cieszących się społecznym uznaniem, ale także pozyskanie, neutralizacja, a nawet eliminacja rzeczywistego lub domniemanego przeciwnika powyższych zamierzeń.

Od konfliktów społecznych można odróżnić wiele innych form zmagań i konfrontacji,                    z jakimi spotykamy się w życiu społecznym, które mogą być następstwem:

-          braku zgody,

-          sprzeczności interesów,

-          kolizji norm,

-          współzawodnictwa,

żadna z tych form zmagań lub konfrontacji sama w sobie nie jest jeszcze przejawem konfliktu, ale każda z nich stwarza podłoże konfliktowe, na którym może dojść do konfliktu społecznego.

1.       Konflikty społeczne są obiektywnymi zjawiskami, które mogą występować                          w dowolnej formie we wszystkich sferach życia społecznego i w różnych zakresach - mikro, makro i mega skali społecznej. Ze względu na przeróżne wzajemne związki                   i zależności, jakie istnieją pomiędzy poszczególnymi sferami życia społecznego, analiza konfliktu w jednej z nich wymaga uwzględnienia sytuacji, jakie występują               w innych sferach, zwłaszcza pozostających w bezpośrednim związku z tą, w której dany konflikt zaistniał.

2.       Konflikty społeczne są zjawiskami psychospołecznymi. Dlatego też przy ich analizie należy uwzględnić zarówno społeczne jak i psychiczne uwarunkowania oraz pamiętać o istnieniu ścisłych związków pomiędzy nimi.

3.       Konflikty społeczne występują w różnych płaszczyznach i przekrojach życia zbiorowego. Jedne z nich mogą się wzajemnie kumulować, a tym samym rozszerzać             i poniekąd wspomagać. Inne znowu mogą się wzajemnie ograniczać, a nawet eliminować.

4.       Każdy konflikt społeczny jest uwarunkowany zarówno przyczynami obiektywnymi jak i subiektywnymi. Ale należy pamiętać o tym, że te same przyczyny mogą wywołać dość różne skutki. Identyczne zespoły przyczyn konfliktotwórczych mogą powodować różne skutki.

5.       Nie ma takich społeczności oraz grup społecznych, istniejących w obrębie danych społeczności - zarówno powstałych spontanicznie, jak i zorganizowanych  - w których nie występowałyby sytuacje konfliktotwórcze, wynikające ze zróżnicowanych potrzeb poszczególnych ludzi, które są niemożliwe do jednoczesnego zaspokojenia. Jednak nie każda sytuacja konfliktotwórcza musi prowadzić do wybuchu konfliktu społecznego.

6.       Lekceważenie sytuacji konfliktotwórczych jest błędem, ponieważ jak długo one trwają, tak też długo stanowią potencjalne zagrożenie konfliktami.

7.       jeżeli już dochodzi do konfliktu, to trzeba dążyć do ograniczenia jego rozmiarów                   i natężenia oraz do przezwyciężania jego przyczyn i skutków.

Podmiotami konfliktów społecznych są świadome istoty o mniej czy bardziej bogatym życiu uczuciowym, które są nie tylko racjonalne, ale także emocjonalne, tzn. kierujące się                     w swoich zachowaniach zarówno rozumem, jak i uczuciami.

Konflikty społeczne wynikają z sytuacji konfliktotwórczych. Sytuacje takie są niewątpliwie wytworem swoistych uwarunkowań, które możemy najogólniej podzielić na obiektywne                i subiektywne.

Każda sytuacja konfliktotwórcza jest określonym procesem, który może, ale nie musi wcale doprowadzić do wybuchu konfliktu. Sytuacja ta może zostać bowiem rozładowana także                w sposób bezkonfliktowy, jeżeli zostaną podjęte określone działania np. mediacyjne, wyjaśniające itp. lub też gdy zabraknie po prostu przyczyny konfliktu, a uwarunkowania sytuacji konfliktotwórczej ulegną dezaktualizacji.

Aby zaistniała sytuacja konfliktotwórcza doprowadziła do wybuchu konfliktu konieczna jest więc także określona przyczyna (lub zbiór przyczyn).

Może się też tak zdarzyć, że pomimo zaistnienia sytuacji konfliktotwórczej i pojawienie się określonych przyczyn konfliktu – konflikt społeczny nie występuje. Dzieje się tak np. wtedy gdy przyczyny konfliktu są zbyt słabe, biorąc pod uwagę istniejącą sytuację konfliktotwórczą. Mogą być to też tylko pseudoprzyczyny, które ze względu na swoje racjonalne lub irracjonalne właściwości nie są w stanie doprowadzić do konfliktu, pomimo istniejącej sytuacji konfliktotwórczej. Czasem gdy takie przyczyny nie są zbyt mocne, aby doprowadzić do konfliktu „wzmacnia” się je sztucznymi przyczynami, mającymi sprowokować dany konflikt. Prowokacje, jako podstępne działania zmierzające do nakłonienia danych ludzi do zachowań pożądanych dla tych, którzy je stosują i na ogół zgubnych dla ulegających prowokatorom, są właśnie często przykładem sztucznych przyczyn konfliktów społecznych.

UWARUNKOWANIA

KONFLIKTOTWÓRCZE

SYTUACJA

Wyróżnia się na ogół następujące pary sprzeczności (charakterystyka ogólna):

a.       wewnętrzne ( np. między egoistycznymi celami poszczególnych ludzi w danej grupie) i zewnętrzne (np. sprzeczności celów poszczególnych grup w danej społeczności).

b.       antagonistyczne (np. sprzeczności, które można przezwyciężyć tylko przez ostrą walkę) i nieantagonistyczne (np. jakie występują pomiędzy ludźmi, którzy różnią się wprawdzie swoimi celami, ale pomimo to mają pewien wspólny cel nadrzędny, który ich łączy i stymuluje współdziałanie).

c.       główne (które spośród wielu innych sprzeczności na określonym etapie rozwoju danej społeczności mają istotne znaczenie dla jej dalszych przeobrażeń) i poboczne (których występowanie – choć nie odgrywa istotnej roli w określaniu rozwoju danej społeczności, może jednak pod pewnym względem modyfikować jego przebieg).

Najbardziej typowe sprzeczności powodujące konflikty społeczne:

a.       sprzeczności strukturalne, z jakimi spotykamy się w różnych systemach społecznych np. społeczeństwa feudalne.

b.      sprzeczności wynikające z dysproporcji rozwojowych, które mogą występować zarówno między społeczeństwami, jak i w obrębie poszczególnych społeczeństw np. sprzeczności między krajami rozwiniętymi, a zacofanymi.

c.       niewspółmierny do podaży wzrost popytu na potrzebne dobra lub usługi powoduje różne napięcia między ludźmi w związku z konkurencją o zapewnienie sobie danych dóbr lub usług.

d.      sprzeczności pojawiające się między poszczególnymi strukturami władzy na tle rozbieżnych interesów  np. między władza centralną, a lokalną.

e.       sprzeczności pomiędzy różnymi podsystemami danych struktur np. między fachowcami, a biurokratami.

f.        źródłem sprzeczności może być także przyjmowanie za rzeczywistość tego, co jest dopiero postulatem, czy tez zamierzonym celem. Zarówno w teorii jak i w praktyce. Woluntaryzm i uleganie fikcjom w myśleniu lub działaniu może stać się również czynnikiem konfliktotwórczym.

g.       niedomagania systemów komunikacji i informacji.

h.      równoczesna przynależność danego człowieka do wielu grup społecznych może być źródłem sprzeczności oraz kolizji wzorów i ról społecznych.

Struktura uwarunkowań konfliktów społecznych

W makroskali społecznej obiektywne uwarunkowania są konieczne, aczkolwiek niewystarczające do wybuchu konfliktu. Natomiast w mikroskali społecznej obiektywne uwarunkowania nie są konieczne, bowiem niekiedy wystarczają tylko subiektywne uwarunkowania.

Zarówno obiektywne jak i subiektywne uwarunkowania konfliktów społecznych odnoszą się do tego, co wywołuje sytuacje konfliktotwórcze oraz co stwarza przyczyny, powodujące to, że wspomniane sytuacje urzeczywistniają się w postaci określonych konfliktów.

Uwarunkowania te mogą mieć charakter:

-          społeczny, gdy są one wynikiem rozmaitych przesłanek związanych np. ze złym funkcjonowaniem danej struktury społecznej;

-          ekonomiczny, gdy  wynikają np. z nierówności majątkowych i przeróżnych zagrożeń możliwych w sferze gospodarczej;

-          polityczny, gdy są związane np. z udziałem w sprawowaniu władzy, z krytyka sposobu, w jakim jest ta władza sprawowana;

-          ideologiczny, gdy są następstwem np. kolizji systemów wartości ideowych, moralnych, religijnych;

-          kulturowych, spowodowanych przez istniejące różnice, jakie wynikają                                     z nierównomiernego rozwoju cywilizacyjnego lub kulturalnego poszczególnych grup czy zbiorowości istniejących w danym społeczeństwie.

Typy przyczyn, które mogą powodować konflikty społeczne:

a.       obiektywne, które mogą mieć np. charakter – strukturalny albo funkcjonalny,

b.       subiektywne o charakterze racjonalnym albo irracjonalnym, ze względu na sposoby reagowania i zachowania ludzi.

Ad.a. Obiektywnymi przyczynami konfliktów o charakterze strukturalnym jest np. wadliwa organizacja współżycia lub współpracy ludzi w danej społeczności, która powoduje, że poszczególni ludzie, jeżeli chcą przestrzegać zasad tej organizacji, to wówczas musza po prostu przeszkadzać sobie nawzajem.

Przyczyny o charakterze funkcjonalnym wynikają natomiast z różnych zakłóceń we współdziałaniu lub współpracy poszczególnych elementów danych struktur społecznych np. niedomagania systemu komunikacyjnego lub informacyjnego.

Ad.b.  Konflikty spowodowane subiektywnymi przyczynami – to takie konflikty, których uwarunkowań należy upatrywać w opiniach, postawach i zachowaniach ludzkich.

Racjonalny charakter mają te przyczyny, które wynikają z realnych lub przynajmniej wysoce prawdopodobnych przesłanek

Irracjonalny charakter mają natomiast przyczyny wynikające z urojonych, fikcyjnych, wydumanych motywów, będących następstwem np. manii prześladowczej.

Kiedy mówimy o subiektywnych uwarunkowaniach konfliktów, to trzeba wspomnieć również o znaczeniu popędów i motywów.

Do popędów zaliczamy, oprócz powszechnie znanych, opartych na podstawach fizjologicznych, jak np. głód, pragnienie, zmęczenie, także dążenia do realizacji celów homeostatycznych organizmu ludzkiego, takich jak unikanie np. skrajnych temperatur, natężenia dźwięków itp.

Wśród motywów psychicznych istotną rolę odgrywają następujące: pragnienie bezpieczeństwa, społeczne aprobaty.

Wpływu popędów i motywów na konflikty można zatem upatrywać w tym, że ludzie myślą              i działają pozytywnie stosownie do tego, co podnosi ich samopoczucie i umacnia poczucie bezpieczeństwa, a z kolei reagują negatywnie na wszystko to, co jest lub nawet wydaje się być temu przeciwne.

Gdy człowiek ani przez działanie pozytywne, ani negatywne nie może zrealizować swojego celu, wówczas istnieje niebezpieczeństwo, że popadnie on w konflikt z samym sobą i ulegnie frustracji, a stan ten może stać się z kolei źródłem konfliktów ze środowiskiem.

Najbardziej typowymi mechanizmami obronnymi przed tego typu sytuacjami są m.in.:

-          skłonność do samooszukiwania się pozwala w przypadku poważnej frustracji wywołanej niesprzyjającymi warunkami na ucieczkę w świat marzeń i snów na jawie.

-          kompensacja wiąże się ze wszelkimi próbami zmierzającymi do wyrównywania subiektywnie odczuwanych braków w jednych dziedzinach – osiągnięciami w innych.

-          przemieszczenie zainteresowań – znany sposób rozładowania napięć. Jeżeli ktoś np. nie może wyrazić swojego niezadowolenia czy gniewu w stosunku do osób lub przedmiotów, które są rzeczywistą przyczyną jego ewentualnych frustracji, wówczas często szuka innych, na których może wyładować swój gniew i uzyskać pewne zadowolenie potrzebne mu do równowagi psychicznej.

-          O racjonalizacji postępowań ludzkich mówimy wtedy, kiedy ktoś wobec niechęci lub braku możliwości podawania rzeczywistych powodów czy motywów, stara się znaleźć odpowiednio dobre uzasadnienie dla swojego zachowania.

...