socjologia organizacji 1, KSIĄŻKI, Książki, E-Studia, socjologia

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl

WYKŁADY

Z  SOCJOLOGII  ORGANIZACJI

Spis treści

Wykład I.  Przedmiot socjologii organizacji.........................................................................................  3

Wykład II. Pojęcia socjologii organizacji............................................................................................. 15

Wykład III. Od specjalizacji do złożoności pracy................................................................................. 34

Wykład IV. Od organizacji biurokratycznej do organicznej.................................................................  44

Wykład V. Od motywacji emocjonalnej do poznawczej.......................................................................  53

Wykład VI. Ewolucja wzoru osobowego i roli przełożonego ................................................................ 64

Wykład VII. Współczesne socjologiczne teorie organizacji................................................................... 78

Wykład VIII. Mała grupa społeczna w organizacji................................................................................86

Wykład IX Kultura organizacji...........................................................................................................102

Wykład X. Kierowanie ludźmi w organizacji.................................................................... ..................115

Wykład XI. Teorie efektywnoci kierowania........................................................................................127

Wykład XII. Kierowanie konfliktem w organizacji...............................................................................152

Wykład XIII. Wprowadzanie zmian w organizacji .............................................................................170

Zagadnienia do kolokwium.

Wykład I. Przedmiot socjologii organizacji

1. Socjologia jako nauka

     Definicja. Socjologia jako odrębna nauka, powstała w połowie XIX wieku. Twórcą nazwy i inicjatorem pierwszych prób określenia przedmiotu, metody i miejsca socjologii wśród innych nauk był francuski uczony A.Comte (1798-1857).

     Według współczesnych definicji socjologia jest nauką o społeczeństwie albo inaczej o zbiorowościach ludzi. Przedmiotem jej badań są zjawiska powstałe w wyniku oddziaływania ludzi na siebie, takie jak; formy świadomości, zachowania, postawy i motywacje, uznawane wartości, normy moralne, więzi, konflikty, władza i autorytet, struktury zbiorowości itp. Badanie zjawisk powstających w wyniku oddziaływań między ludźmi jest cechą odróżniającą socjologię od psychologii, która również zajmuje się świadomością i zachowaniami jednostek, ale zależnymi od organicznych własności ludzi takich jak temperament, wrodzone zdolności, cechy psychomotoryczne itp. ścisłe rozgraniczanie socjologii i psychologii jest jednak trudne, obie te dyscypliny zajmują się badaniem wielu tych samych zagadnień przy zastosowaniu tych samych metod badawczych. Socjologia bada zbiorowości ludzi takie jak: grupy społeczne, kategorie społeczne, klasy i warstwy społeczne i inne. Przykładem grupy społecznej może być rodzina, grono przyjaciół, grupa pracownicza. Kategorią społeczną jest zbiór ludzi posiadających jakąś cechę np. wykonujących ten sam zawód, albo ogół obywateli z wyższym wykształceniem. Socjologia opisuje i klasyfikuje różne typy zbiorowości, tworząc teorie społeczeństwa i zbiorowego zachowania się ludzi.

     Według J.Szczepańskiego przedmiotem badań socjologii są:

1) zjawiska i procesy tworzenia się różnych form życia zbiorowego ludzi,

2) struktura tych zbiorowości,

3) zjawiska i procesy zachodzące w tych zbiorowościach wynikające z wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie,

4) siły skupiające i siły rozbijające te zbiorowości,

5) zmiany i przekształcenia w nich zachodzące. [13 str. 12].

     Inni socjologowie zwracają uwagę na trudności jednoznacznego określenia przedmiotu badań socjologii. T.Szczurkiewicz twierdzi, że: "Definicji analitycznej socjologii, tzn. definicji, która by w sposób wyczerpujący określiła przedmiot i zadania tej nauki, nie można podać.   Nie jest to zresztą możliwe w odniesieniu do jakiejkolwiek nauki, jak długo to nauka rozwija się i przekształca ustawicznie swoje teorie i pojęcia oraz zakres badań. Nauka nie jest zbiorem twierdzeń niezmiennych i nienaruszalnych, lecz zbiorem twierdzeń, które maja prowadzić do wykrycia coraz to nowych twierdzeń, przy przezwyciężaniu równoczesnym dawnych twierdzeń". [14 str. 328].

     Różnica między potoczną a socjologiczną wiedzą o społeczeństwie.

Na podstawie analiz teoretycznych i badań empirycznych socjologowie tworzą wiedzę o społeczeństwie.  źródłem wiedzy o społeczeństwie nie jest tylko socjologia. Wiedza o społeczeństwie jest udziałem każdego człowieka żyjącego w tym społeczeństwie. Pochodzi ona z wielu źródeł - z własnych obserwacji i przemyśleń, z procesu socjalizacji i wychowania, rozmów z ludźmi itp. Niektórzy ludzie dochodzą w ten sposób do bardzo dużej znajomości swego społeczeństwa, inni zaś mniej interesują się życiem społecznym, ograniczając się do własnych spraw. Tego rodzaju wiedza nazywa się wiedzą potoczną o społeczeństwie. Niezależnie od tego czy jest ona mniej lub bardziej głęboka opiera się na zdrowym rozsądku, intuicji, uogólnieniu osobistych doświadczeń często w sposób emocjonalny i przypadkowy. Dlatego wiedza potoczna o społeczeństwie często bywa zawodna.

     Do najważniejszych przyczyn zawodności potocznej wiedzy o społeczeństwie należą:

1) Jednostkowość doświadczenia potocznego.

Człowiek jako jednostka żyje tylko w określonym środowisku np. na wsi lub w mieście, w miejscu pracy, wśród ludzi własnej profesji itp. Tymczasem społeczeństwo składa się z bardzo wielu środowisk, których jednostka nie może poznać przez osobiste doświadczenie.

2) Wartościowanie zjawisk społecznych z punktu widzenia własnego celu, interesu lub uznawanych wartości.

   Obserwacja człowieka działającego w społeczeństwie nie może być wolna od subiektywizmu spowodowanego osiąganiem celów służących zaspokojeniu potrzeb jednostkowych. Człowiek inaczej ocenia i postrzega zjawiska, które są dla niego istotne, nagradzające lub zagrażające niż zjawiska dla niego obojętne, których istnienia często nawet nie zauważa. Z tego powodu potoczne obserwacje rzeczywistości społecznej obciążone są tzw. myśleniem życzeniowym - ludzie postrzegają rzeczywistość tak, jak chcieliby, by ona wyglądała ze względu na cele, jakie pragną osiągnąć.

3. Obserwacja zjawisk społecznych w oderwaniu od ich złożonego kontekstu społecznego.

Potoczna obserwacja rzeczywistości społecznej jest fragmentaryczna nie tylko dlatego, że jest to obserwacja jednostkowa i subiektywna ale również dlatego, że jest spostrzeganiem z określonego punktu widzenia wyznaczonego pozycją i rolą społeczną, zainteresowaniem lub wiedzą obserwatora. Na przykład niesprawiedliwość społeczna inaczej jest postrzegana z dołu a inaczej z góry hierarchii społecznej czyli w zależności od pozycji społecznej obserwatora. Podobnie wykonywany zawód wyostrza nasze spojrzenie i uwrażliwia na te aspekty rzeczywistości, które są z nim powiązane. Tymczasem zjawiska społeczne mają zawsze wiele  aspektów i swój specyficzny kontekst, których w potocznej obserwacji nie dostrzegamy lub dostrzegamy z niejednakową ostrością.

4) Brak perspektywy teoretycznej. Nauka tworzy abstrakcyjne modele rzeczywistości, dzięki którym poznaje przyczyny zachodzenia zjawisk i ich cechy, które są empirycznie niepoznawalne. Aby dotrzeć do faktów, trzeba wyjść poza fakty. Faktografia nie jest nauką o faktach.

5) Fałszywa świadomość społeczna czyli: mity, stereotypy powodujące zniekształcenia w postrzeganiu faktów społecznych.

6) Brak odpowiednich narzędzi badawczych i umiejętności obserwacji ludzkich zachowań, którymi dysponuje socjologia, takich jak określona aparatura pojęciowa, techniki badawcze i inne reguły i rygory naukowego poznania rzeczywistości.

     W wyniku zastosowania rygorów naukowego poznawania rzeczywistości społecznej przyczyny zawodności wiedzy potocznej zostają ograniczone lub całkowicie wyeliminowane. W rezultacie powstaje wiedza socjologiczna, która różni się od wiedzy potocznej tym, że jest wolna od wymienionych przyczyn zawodności wiedzy potocznej, a więc jest wolna, przynajmniej w dużym stopniu, od jednostkowości, subiektywizmu, mitów, stereotypów i innych form fałszywej świadomości, opisuje zjawiska społeczne w ich wieloaspektowym kontekście, opiera się na teorii i zastosowaniu odpowiednich narzędzi badawczych.

     Socjologia jako nauka humanistyczna.

W metodologii badań socjologicznych wyróżnia się dwa sposoby obserwacji rzeczywistości społecznej - obserwację zewnętrzną i wewnętrzną. [4 str. 65-73]. Obserwacja zewnętrzna, według S.Nowaka polega na rejestracji fizycznych lub biologicznych aspektów ludzkich zachowań np. przestrzenne przemieszczanie ludności, sposoby ubierania się, sposób lub wielkość wykonywanej pracy itp. Obserwacja zewnętrzna jest podobna do tej jaką prowadzi np. zoolog na mrówkach lub pszczołach albo też do tej jaką prowadzi fizyk badający ruch cząsteczek materii.

     Taką zewnętrzną, niezaangażowaną obserwację ludzi mogliby prowadzić tylko rozumni przybysze z kosmosu, nie posiadający ludzkiej struktury inteligencji. Wówczas na obraz rzeczywistości społecznej składałyby się takie zjawiska jak:

- przemieszczanie osobników ludzkich w przestrzeni i jego natężenie, zmienność w czasie, powtarzalność, rytmiczność, migracja,

- dźwięki jakie ludzie wydają w poszczególnych sytuacjach,

- zespoły ludzi różnej wielkości i trwałości. Stwierdzaliby np. że zespół dwojga ludzi odmiennej płci i ewentualnie ich potomstwo bywa szczególnie trwały, co w naszym pojęciu jest rodziną. Ten rodzaj obserwacji w miarę gromadzenia wiedzy stawałby się coraz bardziej pogłębiony, ale nigdy nie przestawałby być obserwacją zewnętrzną.

     Obserwacja  wewnętrzna (albo rozumiejąca), polega na uprzytomnieniu sobie, co myślą i czują ludzie obserwowani przez badacza, jakie motywy nimi kierują, jak pojmują sens swoich działań. Wczuwanie się w stan psychiczny osób obserwowanych nazywa się empatią, a obserwowanie rzeczywistości społecznej oczami innych ludzi nazywa się obserwacją ze współczynnikiem humanistycznym. Twórcą tego pojęcia jest F.Znaniecki. Pisał on: "Podstawowym materiałem empirycznym dotyczącym jakiegoś ludzkiego działania jest doświadczenie samej osoby działającej, uzupełnione doświadczeniem tych, którzy reagują na jej działania". [cyt. za 4 str. 68].

    Rozumienie przeżyć towarzyszących zachowaniom ludzi jest specyficzną cechą nauk humanistycznych odróżniających ich od nauk przyrodniczych. Np. fizyka nie obchodzi, co czują atomy poruszając się po orbicie; podczas gdy dla socjologa subiektywne doświadczenia osób badanych są podstawowym obiektem obserwacji. Socjolog poznając fakty społeczne zadaje sobie trzy pytania:

- co zachodzi w obserwowanej rzeczywistości,

- co ludzie sądzą, że zachodzi w obserwowanej rzeczywistości,

- dlaczego ludzie tak sądzą (postrzegają) badaną rzeczywistość.

     Ze względu na "perspektywę rozumiejącą" S.Nowak wyróżnia trzy rodzaje zjawisk socjologicznych:

a) zjawiska obserwowane tylko zewnętrznie np. bieg,

b) zjawiska obserwowane tylko wewnętrznie np. szczęście, prestiż,

c) zjawiska obserwowane wewnętrznie i zewnętrznie zarazem np. ucieczka, walka.

     Podstawą rozumienia innych ludzi przez badacza jest:

n    wspólnota gatunkowa,

n    wspólnota cywilizacyjno-kulturowa,

n    doświadczenia życiowe badacza i introspekcja, czyli  wczuwanie się we własne stany psychiczne po to, by zrozumieć innych ludzi,

n    wrodzona i rozwijana wyobraźnia badacza i zdolność do wczuwania się w stan psychiczny innych ludzi czyli empatia. [4 str. 84].

     Opis socjologiczny ludzkich zachowań nie ogranicza się jedynie do zarejestrowania obserwowalnych zewnętrznie aspektów zachowania, ale także jest uzupełniony zrozumieniem tych działań, przy czym rozumienie zachowań innych ludzi może być zarówno opisem jak też wyjaśnieniem. Działania ludzi wynikają z postrzegania (definicji) rzeczywistości społecznej przez działających ludzi. Zrozumienie działań ludzi oznacza dotarcie przez badacza do znaczenia, które sami ludzie przypisują swoim działaniom, do intencji, jakie nimi powodują, i przeżyć, jakie im towarzyszą. Opis zachowań ludzi przez rozumienie ich czyli ze współczynnikiem humanistycznym jest właściwym przedmiotem badań socjologicznych, a pozytywistyczne wyjaśnianie działań ludzi jedynie czynnikiem zewnętrznym bez "perspektywy rozumiejącej" nie jest wystarczające. Pojęcie rozumienia należy odróżnić od wyjaśniania (eksplanacji). Wyjaśnić jakieś zjawisko to znaczy odpowiedzieć na pytanie, dlaczego ono zachodzi, natomiast zrozumieć jakiegoś człowieka, znaczy wczuć się w jego stan psychiczny. Rozumienie w tym znaczeniu jest więc pogłębionym opisem „wewnętrznym”, a wyjaśnianie  – podaniem przyczyny zewnętrznej.

     Kategorię "rozumienia" jako dyrektywę metodologiczną wprowadził do socjologii jeden z twórców socjologii organizacji wybitny socjolog niemiecki - Max Weber, nawiązując pod tym względem do W.Diltheya. Według weberowskiej definicji socjologia jest to nauka, "która dąży do objaśniającego zrozumienia działania społecznego i przez to do przyczynowego wyjaśnienia jego przebiegu i skutków". [cyt. za 12 str. 523].

     Metody badań socjologicznych

W badaniach empirycznych socjologowie posługują się różnymi metodami i technikami zbierania informacji. Do najczęściej stosowanych metod badań socjologicznych należą: sondaże, eksperymenty, panele, testy socjometryczne, monografie (tzw. badania terenowe). W każdej z tych metod badawczych stosuje się jedną lub kilka technik pozyskiwania informacji, do których należą m.in. obserwacja, ankieta, wywiad, analiza dokumentów. Po zebraniu materiałów empirycznych stosuje się różne metody ich opracowania takie jak: analiza statystyczna analiza treści wypowiedzi, analiza jakościowa ustalająca typologię zjawisk, analiza porównawcza.

     Struktura socjologii jako nauki

Socjologia jako nauka ma swoją strukturę. Ze względu na stopień ogólności formułowanych twierdzeń rozróżnia się socjologię ogólną, która tworzy pojęcia i teorie o wysokim stopniu ogólności i abstrakcji. Do nich należą np. teorie struktur społecznych, teorie rozwoju i inne. Obok socjologii ogólnej istnieje wiele socjologii szczegółowych, zajmujących się badaniem wycinków życia społecznego. Do nich należą m.in. socjologia wojska, wychowania, religii, rodziny, wsi i miasta, polityki, przemysłu, pracy. Szczegółową dziedziną socjologii jest również socjologia organizacji i kierowania. Socjologia szczegółowa wykorzystuje ogólne teorie socjologiczne do badania zjawisk społecznych o niskim stopniu ogólności, a więc konkretne zbiorowości społeczne, jak np. wieś lub region; procesy społeczne jak np. wychowanie albo praca zawodowa oraz instytucje i organizacje np. wojsko, kościół, rodzina czy zakład pracy. Socjologie szczegółowe badając konkretne zjawiska społeczne tworzą teorie o niskim zasięgu. W miarę gromadzenia się badań empirycznych możliwe jest uogólnienie ich wyników najpierw w postaci teorii średniego a później wysokiego zasięgu. Spośród socjologii szczegółowych pod względem przedmiotu badań najbardziej powiązane z teorią organizacji i zarządzania są: socjologia pracy, socjologia przemysłu i socjologia organizacji i kierowania.

Praktyczne znaczenie badań socjologicznych

Badania socjologiczne podobnie jak każde inne badania naukowe spełniają dwie funkcje - poznawczą, polegającą na opisie, wyjaśnianiu rzeczywistości i budowaniu jej teorii oraz pragmatyczną, służącą do przewidywania i przekształcania rzeczywistości społecznej. Pragmatyczna funkcja socjologii realizuje się na dwa sposoby.

     Pierwszy z nich polega na tym, że wiedza socjologiczna służy do podjęcia konkretnych decyzji o wyborze działań zmieniających rzeczywistość społeczną. S.Nowak nazywa ten sposób wykorzystania wiedzy socjologicznej "konsekwencjami socjotechnicznymi" i objaśnia je następująco: "Inżynier zanim przystąpi do budowy mostu, musi zbadać wytrzymałość dna i brzegów, na których chce oprzeć filary i przęsła; budowniczy nowego zakładu pracy winien rozważyć, czy w okolicy, gdzie go zamierza zbudować, są ludzie o odpowiednich kwalifikacjach. Lekarz zastanawia się nad przyczynami gorączki u pacjenta i w razie potrzeby przeprowadza odpowiednie badania. Zaalarmowany statystyką przestępczości młodzieży polityk społeczny zleca socjologowi badanie niezbędne do postawienia właściwej diagnozy i podjęcia działań zapobiegawczych. Oto przykładowe ilustracje tego typu zastosowań nauki, gdzie praktyczne wykorzystanie socjologii nie różni się w sposób istotny od wykorzystania wiedzy w technice czy w medycynie" [4 str. 448]. Socjotechniczna funkcja socjologii polega na dostarczeniu wiedzy, rad, ekspertyz np. o sposobach kierowania ludźmi, o podejmowaniu decyzji, o powodowaniu pożądanych lub ograniczeniu niepożądanych zachowań ludzi itp.

     W socjologii wyodrębnił się nurt badań pod nazwą "socjotechnika" albo "inżynieria społeczna", który stawia sobie za cel wypracowanie technik skutecznego stosowania nauk społecznych w praktyce. Jeden z czołowych przedstawicieli tego nurtu - A.Podgórecki - tak definiuje socjotechnikę i jej funkcje: "Centralnym elementem w rozważaniach nad możliwościami sterowania procesami społecznymi poprzez użycie wyników badań nauk społecznych jest inżynieria społeczna lub socjotechnika. Ta dyscyplina dlatego zajmuje miejsce zasadnicze, ponieważ jej zadaniem jest właśnie dawanie rekomendacji zmierzających do tego, aby świadomie i celowo oddziaływać na zjawiska społeczne. Przekształcanie zjawisk społecznych dotyczy sprawy rozstrzygania konkretnych sytuacji społecznych, ale dotyczy także i przede wszystkim mniej lub więcej długofalowego oddziaływania na procesy społeczne. Przez socjotechnikę rozumie się bowiem zbiór dyrektyw mówiących o tym, jak za pomocą odpowiednich środków dokonywać celowych, z góry zamierzonych przekształceń społecznych, opierając się przy tym na uznawanych ocenach, przyjętych wartościach społecznych oraz na nagromadzonej wiedzy dotyczącej prawidłowości ludzkiego, zbiorowego zachowania". [10 str. 566].

     A.Podgórecki wyodrębnia trzy metody socjotechniczne:

a)   perswazję, polegającą na oddziaływaniach, które "zmierzają do zmiany przekonań, opinii, postaw innych osób za pomocą argumentacji emocjonalnej lub racjonalnej",

b)   manipulację, rozumianą jako techniki oddziaływania, które "zmierzają  do zmiany przekonań, opinii, postaw innych bez ich wiedzy o tym, a 17  czasem nawet wbrew ich woli";

c)   facylitacje, które polegają na "stworzeniu pewnych realnych, rzeczowych lub organizacyjnych sytuacji oddziałujących pośrednio na postawy, opinie czy poglądy ludzi". [10 str. 567]

     Drugi sposób wykorzystania wyników badań socjologicznych zmierzający do przekształcenia rzeczywistości społecznej zwany przez S.Nowaka "konsekwencjami ideologicznymi" polega na bezpośrednim oddziaływaniu wiedzy socjologicznej na świadomość ludzi, "a w wyniku tego również na zachowania osób badanych, co z kolei może mieć daleko sięgające konsekwencje dla struktury i sposobu funkcjonowania nawet dość rozległych układów społecznych. Wiąże się to z faktem, iż każdy człowiek musi dysponować pewnym minimum wiedzy społecznej, pewnymi definicjami sytuacji, w których istnieje i działa". [ 4 str. 448-449]. Przykładem tego rodzaju społecznych skutków badań socjologicznych mogą być efekty sondaży przedwyborczych - ludzie dowiadując się, jakie są rozkłady preferencji w określonej sprawie w społeczeństwie, sami zmieniają swoje wybory. Przy tym nie jest istotne, czy wiedza, którą ludzie kierują się jest obiektywna i prawdziwa, czy też fałszywa. Skutki zachowań ludzi powodowane ich fałszywą świadomością są prawdziwe. Jeśli ludzie uznają jakieś zjawiska społeczne za prawdziwe, to są one prawdziwe w swoich konsekwencjach, ponieważ życia społecznego nie tworzą zdarzenia, lecz poglądy ludzi na temat zdarzeń.

     Użyty przez S.Nowaka zwrot "konsekwencje ideologiczne" nie należy rozumieć jako indoktrynację ideologiczną lub polityczną polegającą na przekonywaniu ludzi do istniejącego w określonym okresie ustroju społeczno-gospodarczego lub polityki aktualnych władz. Takiej funkcji socjologia jako nauka nigdy nie pełniła, chociaż niektórzy socjologowie występujący w roli działaczy politycznych lub reformatorów ustroju społecznego posługiwali się lub nadal się posługują wiedzą socjologiczną.

     Funkcja socjologii nazwana przez S.Nowaka "konsekwencjami ideologicznymi", a przez innych autorów nazywana także funkcją humanistyczną, polega na tym, że rozwijając teorię życia społecznego, opisując i wyjaśniając zjawiska i procesy społeczne, socjologia oddziałuje na świadomość społeczną. W ten sposób wpływa na postawy i motywy postępowania, a tym samym na zachowania się ludzi. Socjologia tworząc wiedzę o społeczeństwie, w wyniku upowszechnienia tej wiedzy wpływa na rzeczywistość społeczną. W zależności od sposobu wykorzystania socjologii nauka ta może pełnić wobec istniejącego porządku społecznego rolę apologetyczną, demaskatorską lub po prostu poznawczą, czyli opisującą i wyjaśniającą zachodzące zjawiska społeczne. Każda z tych ról może wywołać zmiany społeczne.

     Mechanizm omawianych konsekwencji badań socjologicznych S.Nowak objaśnia w ten sposób: "Grupy i społeczeństwa mogą się zmieniać w sposób mniej lub bardziej gruntowny, przełomowy pod wpływem nowej wiedzy o sobie i o warunkach, w jakich funkcjonują. Dotyczy to zarówno wiedzy opisowej, czyli ujawniania faktów dotychczas w skali społecznej nie znanych, jak też wiedzy teoretycznej, dotyczącej pewnych mechanizmów rządzących zjawiskami i procesami społecznymi. Wpływ ten może być różnego rodzaju. Może mieć on przede wszystkim efekty orientacyjne, a mianowicie wzrost skuteczności działań ludzkich w realizacji tych samych, co uprzednio celów i dążeń (jeśli nowa wiedza jest bardziej adekwatna od posiadanej uprzednio). Może też zmieniać w skali masowej dążenia i oczekiwania ludzi, a więc działać na ocenny komponent "definicji sytuacji", raczej niż na jej komponent poznawczy. /.../ Ale upowszechnienie się nowej wiedzy socjologicznej może też mieć efekty kulturotwórcze, wpływając na zmianę społecznie utrwalonych "definicji sytuacji" i krystalizujących się wokół nich schematów działań zbiorowych. /.../ Naród, który nagle - z nowych odkryć historycznych - dowiedział się o swej wielkiej świetlanej przeszłości, może zmienić swoje aspiracje również w dziedzinie stosunków z innymi narodami". [4 str. 450].

     Wyniki badań socjologicznych mogą więc być praktycznie wykorzystane na dwa sposoby: albo przez formułowanie porad, ekspertyz, wskazówek do wykorzystania przez osoby mające wpływ na rzeczywistość społeczną np. przez kierowników organizacji, albo przez ukształtowanie świadomości ludzi działających, w rezultacie czego zmieniają oni swoje zachowania a w konsekwencji rzeczywistość społeczną. Samo przeprowadzenie badań socjologicznych i upowszechnienie ich wyników może okazać się skutecznym sposobem wywoływania zmian w określonym układzie społecznym. Wyróżnione przez S.Nowaka funkcje spełnia zarówno socjologia ogólna jak też socjologie szczegółowe, w tym także socjologia pracy oraz socjologia organizacji.

                   2. Socjologia pracy i przemysłu

     Praca jako proces społeczny

Socjologię pracy można określić jako szczegółową dziedzinę socjologii zajmującą się badaniem pracy rozumianej jako proces społeczny. Stwierdzenie, że praca zawodowa ludzi jest procesem społecznym wynika m.in. z tego, że:

1)   Jest ona działalnością świadomą i celową. Cele pracy nie są wyznaczane przez jednostkę lecz są określone społecznie tzn. przez zakład lub bezpośredniego przełożonego, przez grupę pracowniczą, której pracownik jest członkiem, a szerzej przez odbiorców produktów i usług czyli przez całe społeczeństwo.

2)   Praca jest zespołem czynności społecznie regulowanych tzn. jest ona zorganizowana i wykonywana w ramach organizacji. Przebieg pracy, jej intensywność, jakość i ilość jest regulowana przez oddziaływanie innych ludzi i grup społecznych zarówno formalnych jak nieformalnych.

3)   Praca jednostki jest wykonywana na użytek innych ludzi, służy zaspokojeniu potrzeb innych ludzi.

4)   Praca jest aktem wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie i przez to jest źródłem tworzenia się grup społecznych i więzi między ludźmi.

5)   Praca jest podstawą zróżnicowania społecznego, zawodowego, czyli źródłem struktury i stratyfikacji całego społeczeństwa.

6)   Praca kształtuje cechy osobowości wykonawcy, czyli jest źródłem tworzenia się wzorów osobowych właściwych dla poszczególnych zawodów, kultury i etyki zawodowej. Praca stwarza człowieka, zaspokaja wiele  jego potrzeb, określa jego pozycję w społeczeństwie.

Przedmiot socjologii pracy

Przedmiotem badań socjologii pracy są wszystkie te zjawiska, które bądź to wpływają na przebieg czynności pracy, bądź też są skutkami wykonywania pracy przez ludzi. Przykładowo są to m.in. następujące zagadnienia:

1)   Społeczne skutki rozwoju techniki - wpływ techniki i technologii na układ grup społecznych i stosunków międzyludzkich, na strukturę społeczną  i zawodową, na zmiany w hierarchii prestiżu zawodów, intensywność pracy, na wydajność i zarobki itp.

2)   Społeczne skutki organizacji pracy - np. społeczne konsekwencje rozdrobnienia pracy, struktur hierarchicznych i biurokratycznych.

3)   Społeczna regulacja zachowań jednostki w miejscu pracy - powstawanie nieformalnych grup społecznych i ich wpływ na motywy, postawy i zachowania jednostek w miejscu pracy.

4)   Struktura władzy w zakładzie pracy i proces kierowania ludźmi - kierownictwo liniowe, partycypacja pracowników w zarządzaniu, style kierowania.

5)   System społeczny zakładu pracy - struktura demograficzna (wiek, płeć),  zawodowa, kategorie według miejsca zamieszkania, pochodzenia społecznego, układ grup społecznych nieformalnych i więzi między nimi.

6)   Patologie systemu społecznego przedsiębiorstwa - konflikty, fluktuacja załogi, absencje, alkoholizm, niskie morale załogi - przyczyny,   skutki i sposoby przezwyciężania zjawisk patologicznych.

7)   Postawy i motywacje do pracy - motywacyjna funkcja płac i innych nagród, proces adaptacji społeczno-zawodowej, wychowawcza funkcja zakładu pracy, dyscyplina pracy.

...