spory i manifesty xx-lecia, Literatura Współczesna, LITERATURA WSPÓŁCZESNA - opracowania

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

16 X 2008 r.

Spory (dyskusje) i manifesty literackie XX-lecia:

✗                  manifesty lit. były elementem sporów

✗                  Peiper: Nowe usta (1925), Tędy (1930) – przedrukowane w „Zwrotnicy” (teksty polemiczne wobec futurystów)

✗                  szereg grup literackich zyskuje na znaczeniu dzięki manifestom (a nie tekstom poetyckim, prozatorskim), m.in. też Gombrowicz

✗                  bez sporów nie byłoby literatury powojennej

✗                  wielkość, znaczenie tej literatury wynika z ruchu krytycznoliterackiego – tym żyli wszyscy, którzy mniemali, że są inteligencją

✗                  żywotność: spory literackie były fundowane na podłożu politycznym

✗                  ważne czasopisma:

1. „Wiadomości Literackie” – 1924, tygodnik o charakterze liberalnym, założony przez Grydzewskiego; czasopismo Skamandrytów

2. „Miesięcznik Literacki” – ukazywało się tylko 2 lata; Watt, Broniewski; pismo Komunistycznej Partii Polskiej (KPP)

3. „Prosto z Mostu” – faszyzujące, antysemickie

✗                  1918 – scenę literacką współtworzą 3 pokolenia:

1)     ci od Młodej PL – Żeromski, Reymont, Przybyszewski, Miriam, Staff

2)     ur. ok. 1870-80 – Irzykowski, Witkacy, Nowaczyński, Brzozowski (gdyby żył)

3)     debiutujący: Skamandryci, Formiści, Zdrojowcy, Futuryści

u      mówią jednym głosem, jeśli chodzi o literaturę:

u      odrzucenie modelu literatury jako bastionu polskości

u      powstanie czegoś nowego

✗                  przed 1918 pojawiały się pierwsze głosy nt. nowej literatury

✗                  ważny artykuł: odczyt Żeromskiego (1915) – Literatura a życie polskie: wyprzedza swoją epokę, atakują dydaktyzm, polocentryzm (zwłaszcza w Młodej PL), otwarcie się na literaturę poszukującą

✗                  1918 – Kleiner mówi o zadaniach nowej literatury: trzeba ująć nowy świat i nowego człowieka

✗                  spory o to, jaka literatura ma towarzyszyć nowym czasom

✗                  eksplozja nowej poezji i grup poetyckich

SKAMANDER

✗                  1916 – „Pro Arte et Studio” to podwaliny Skamandra, który powstał w 1919

✗                  Słonimski – Czarna wiosna; Lechoń – Herostrates

✗                  odrzucenie sztafażu romantycznego

✗                  zerwanie z linią narodowo-wyzwoleńczą, mesjańską, poetą-wieszczem; Lechoń świadomie nawiązuje do tradycji romantycznej (ogólnie)

✗                  1918 – Tuwim, Wiosna: ważny, wywołuje burzę, skandal (poetyka skandalu jako autopromocja)

✗                  te 3 teksty formułują program bezprogramowego Skamandra – są to manifesty:

u      zbliżenie poezji do życia

u      zerwanie z tradycją Młodej PL

u      opiewanie dnia codziennego

u      pochwała życia zwykłego, szarego obywatela

u      generalnie chwalą to, co jest, łącznie z tłumem (witalistyczna siła)

u      witalizm, prezentyzm

u      pochwała techniki

u      pojawienie się nowych tematów (miasto jako przestrzeń tłumu; seksualność oddzielona od miłości, siła napędowa tłumu)

✗                  pewien program Skamandra istniał – pojawił się w pierwszym numerze „Skamandra” (1920)

✗                  Programofobia – ważny tekst polemiczny Karola Irzykowskiego

u      z Brzozowskim „unieważnili” Młodą PL (choć oddzielnie, bez wpływu na siebie)

u      krytykuje Skamandrytów za bezprogramowość – nie dostrzega programu z pierwszego numeru „Skamandra” – ze strony Skamandrytów nastąpiła odpowiedź i tak zaczęła się dyskusja na ten temat

✗                  Alina Kowalczykowa, Spory i dyskusje literackie 1918-1939

FUTURYZM

✗                  pisownia antyortograficzna

✗                  2 grupy futurystów (które potem się połączą):”

1.  Kraków: Bruno Jasieński, Stanisław Młodożeniec („Katarynka”) – po dołączeniu Tytusa Czyżewskiego przejście w „Gałkę Muszkatołową”

2.  W-wa: Anatol Stern, Aleksander Watt – jednodniówka Tak (1918)

✗                  ich propozycja: najbardziej skrajna, awangardowa, ludyczna, zabawowa, niepoważna – przeszła bez echa

✗                  1921 – sami ogłosili śmierć futuryzmu w PL

✗                  1919 – grupa warszawska łączy się z kabaretem Pod Picadorem

✗                  szereg manifestów: Gga, Jednodniówka futurystów, Nóż w brzuchu

✗                  bez większych zmian przenieśli futuryzm z Włoch (Marinetti) i Rosji (Majakowski):

u  pełna negacja tradycji – spalić muzea, biblioteki

u  zaprzeczenie składni

u  kult nowoczesności

u  sztuka aktywistyczna

u  wizja człowieka prymitywnego (nawiązanie do PL ludowości)

u  optymistyczna wizja cywilizacyjna – postęp prowadzi do szczęścia

✗                  byli futurystyczni w manifestach, ale nie w poezji (ta była eklektyczna, awangardowa)

✗                  każdy futurysta poszedł w swoją stronę (np. Watt)

✗                  krytyka futuryzmu:

✗                  polemiczny artykuł Żeromskiego Snobizm i postęp (1925) – sukces futuryzmu tylko dlatego, że jest nowoczesny

✗                  lata 30. – esej Jerzego Stempowskiego: Chimera jako zwierzę pociągowe – futuryzm wynika z powiązania z finansjerą – w sztukę trzeba inwestować; bogaci, którzy nie znają się na sztuce inwestują w nią, artyści zaś promują tę finansjerę. Prawdziwe indywidualności giną w tym wszystkim

✗                  Tadeusz Peiper, esej Tędy

AWANGARDA KRAKOWSKA

✗                  „Zwrotnica” – 2 cykle:

u      pierwsze 6 numerów: 1922-23 (tworzył prawie samodzielnie Peiper)

u      drugie 6 numerów: 1926-27 – Awangarda Krakowska (zamknięty krąg poetów; Peiper, Przyboś, Brzękowski, Kurek)

✗                  1922-27 – Awangarda = „Zwrotnica”

✗                  różnice:

Skamander – „grupa sytuacyjna”: relacje nieformalno-towarzyskie; powstali spontanicznie

Awangarda Krakowska – zaczyna od programu: papież Awangardy – Peiper, poeta Awangardy – Przyboś

✗                  w „Zwrotnicy” eseje:

u      Miasto, masa, maszyna (3 M) – pisać o mieście w sposób piękny, pociągający

u      Nowe usta

u      Poezja jako budowanie

u      Tędy – hasło: „uścisk z teraźniejszością”

✗                  Peiper stawia znak „=” między maszyną a tłumem, który działa automatycznie, emocjonalnie

✗                  początkowo tłum nacechowany pozytywnie (to, co jest współcześnie jest dobre)

✗                  miasto – bezduszne

✗                  tłum – odhumanizowany

✗                  poetyka Awangardy:

u      wg Peipera poezja = tworzenie pięknych zdań (śmiała metafora, oryginalność; piękno ≠ doskonałość, ale oryginalność)

u      nowa poezja ma tworzyć nowego człowieka (Dzieło a proletariat)

u      odcinała się od metafizyki w poezji (pozafizykalnego bytu)

INNE GRUPY POETYCKIE:

1. Poezja:

✗                  Zdrój – ekspresjoniści (Miriam, Przybyszewski, Zegadłowicz), dublują program MP (symbolizm, ekspresjonizm)

✗                  Czwartak

✗                  Kwadryga – opozycyjna wobec Skamandra i Zdroju (Witkacy, Wierzyński, Szenwald) – coś innego niż w Awanagardzie

2. Proza:

✗                  Przedmieście – 1933-37 (grupa programowa: Deklaracja 7 punktów Morcinka; powieść + literatura faktu)

II AWANGARDA

✗                  wystąpienia

✗                  Kwiatkowski mówi o 3 poetykach:

1. I wyrazu: Skamandryci – immoralistyczna, tradycyjno-kabaretowa

2. II wyrazu: estetyzująca; jednoznaczność wypowiedzi; Peiper, Przyboś

3. II Awangarda: katastrofiści; opozycja do 2 pozostałych

✗                  nie sytuacyjna i nie programowa

✗                  Awangarda Lubelska, Żagaryści (byli programowi)

✗                  „Reflektor” – 1923-25, Lublin

✗                  wydarzenia konstytuujące świadomość zbiorową o nowej poetyce

✗                  1934 – najazd Awangardy na W-wę: Czechowicz organizuje szereg wystąpień poetyckich: Przyboś, Aleksander Rymkiewicz, Czechowicz

✗                  Tezy do manifestu – początek lat 30.:

u      sztuka winna wyrażać epokę: „dzieło sztuki – mikrokosmos odbijający epokę”

u      dzieło sztuki to konstrukcja tworzona świadomym wysiłkiem twórczym (nie natchnieniem)

✗                  odrzuca autotematyzm

✗                  moralność jako wyznacznik lit.

...