staropolka zagadnienia, Literatura staropolska UJ
staropolka zagadnienia, Literatura staropolska UJ
[ Pobierz całość w formacie PDF ] (65-8 r. p.n.e.) Syn wyzwoleńca z Wenuzji w Apulli. Otrzymał staranne wykształcenie, studiował grekę i filozofię. Po zamordowaniu Juliusza Cezara wstąpił do armii i służył pod dowództwem Brutusa. Brał udział w bitwie pod Filippi w 42 roku p.n.e., z której musiał ratować się ucieczką. Kiedy ogłoszono amnestię dla tych, którzy walczyli przeciw zwycięskiemu Augustowi, powrócił do Italii. W międzyczasie jego ojciec zmarł a majątek został skonfiskowany. Udało mu się kupić posadę sekretarza u kwestora i to pozwoliło mu jakoś prosperować i uprawiać poezję. Utworami Horacego zainteresował się Wergiliusz i wprowadził go do domu Mecenasa. Wkrótce Horacy zaprzyjaźnił się z Mecenasem i należał do jego kręgu literackiego. Po pewnym czasie Mecenas wprowadził go na dwór Augusta, a także podarował mu posiadłość w Sabinum, co umożliwiło mu swobodną twórczość literacką. Jego poezje:Twórczość Horacego możemy podzielić na 3 okresy: 1. Dedykowane Mecenasowi 2. 3. „Księga epodów” – 17 wierszy. (epoda w poezji starogr. - strofa, dystych jambiczny (albo jambiczno-daktyliczny) o drugim wersie krótszym; utwór złożony z takich dystychów; w starogr. liryce chóralnej - trzeci człon następujący po strofie i antystrofie.) „Satyry” w 2 księgach.
4. „Pieśni” w 3 księgach, też poświęcone Mecenasowi. 5. 4. księga „Pieśni” , „Listy”, „Trzeci list do Pizonów” . Po kilkuletniej przerwie wraca do liryki.
EPODY (Epodon liber) :
(41-30 p.n.e.) krótkie utwory o treści politycznej. Sam Horacy nazywał je jambami. Są manifestacją nowego klasycyzującego kierunku poezji augustowskiej. Nie krytykuje również możnych swego świata, jak to czynili Archilloch czy Katullus, gdyż w czasach Horacego było to zbyt niebezpieczne. Skupia się więc na krytykowaniu: · kiepskiego literata Mewiusza, · oszczercy, który gardzi słabszymi a przymila się do silniejszych, · rozpustnej staruszki, · znanej w Rzymie trucicielki Kanidii. Nie stroni również od treści politycznych. Wzywa Rzymian do zaprzestania wojen domowych, roztacza wizję upadku Rzymu miotanego wojnami.
SATYRY (Sermones) :
(łac. satura – dosł. mieszanina) Satyra była wynalazkiem rzymskim, choć tendencje satyryczne pojawiły się w literaturze starogreckiej. W literaturze starożytnego Rzymu satyra ukształtowała się w postaci pisanych heksametrem pouczających gawęd bądź napastliwych monologów, dialogów i innych form narracyjnych, m.in. w twórczości Lucjusza, Warrona, Juwenalisa (i oczywiście Horacego). Swoje satyry chętnie nazywał Horacy gawędami (sermones). Często posługuje się dialogiem (zwłaszcza w drugiej księdze), jeśli zaś przemawia od siebie, nie jest to systematyczny wykład, lecz właśnie swobodna gawęda. Wiele satyr zawiera wątki autobiograficzne (pomysł zaczerpnięty z Lucjusza).
PIEŚNI:
Sam Horacy nazywał je carmina, (późniejsi gramatycy nazwali je odami) z racji ich przeznaczenia do śpiewania przy akompaniamencie liry lub fletu (nie wiemy jednak, czy rzeczywiście były śpiewane). Właściwy okres lirycznej twórczości Horacego stanowią lata 30-23 p.n.e., wtedy powstał zbiorek zawierający 3 pierwsze księgi. W Rzymie nastaje pokój, Horacy zaczyna wierzyć w boskość Augusta, popiera jego dążenia polityczne i ideologiczne. Wzoruje się na Alkajosie, Safonie, Anakreoncie. Dokonuje parafraz i przekładów liryki greckiej. Z reguły zwraca się do prawdziwego, czasem fikcyjnego rozmówcy. Pieśni Horacego nie mają tytułów, opatrzone są numerami i pierwszymi słowami utworu (incipit). Tematyka liryki Horacego:
Nieśmiertelność poezji: Exegi monumentum aere perennius (III 30): · temat: nieśmiertelność i potęga sztuki, · swoją poezją wystawia sobie Horacy pomnik trwalszy od spiżowych monumentów · sztuka zapewnia artyście wieczną sławę, · spiżowy pomnik niszczeje, a poezja jest nieśmiertelna, · sztuka uwzniośla człowieka, zbliża go do bogów, · Horacy jest przekonany, że jego twórczość przyniesie mu wawrzyn sławy i unieśmiertelni w ludzkiej pamięci, · precyzyjnie określa, dokąd trwać będzie jego sława – dopóki trwać będzie potęga Rzymu, · czuje się dumny, że wzbił się na wyżyny i przeniósł do Italii zdobycze poezji greckiej, · na koniec zwraca się do Melpomeny (muza tragedii) by uwieńczyła mu skronie wawrzynem. Bogowie: Horacy przeżył nawrócenie na wiarę w bogów pod wpływem gromu, który ujrzał w pogodny dzień – oddala się od epikureizmu i tworzy coraz więcej hymnów do tradycyjnych bogów. Religijność Horacego wynika nie tylko ze zbliżania się do stoicyzmu, jako oficjalnej filozofii republiki, ale też z ostatecznego przyjęcia ideologii Augusta – odrodzenie dawnej religii jako fundament nowego ustroju. Horacy nie przestrzega poetyki hymnu, który miał wyraźnie określony schemat – są to raczej wariacje na temat hymnu. Mercury, facunde nepos Atlantis (I 10): · hymn na cześć Merkurego, · Horacy sławi go jako tego, który wynalazł lirę i palestrę, łagodząc obyczaje pierwotnych ludzi · centralne miejsce zajmuje historia o tym, jak Merkury jako dziecko oszukał Apollina, · na koniec wspomina go Horacy jako tego, który odprowadza cienie zmarłych do Podziemia. Uczta i wino: O nata mecum consule Malio (III 21): · hymn do amfory wina, · poeta zwraca się do wina, które pochodzi z tego samego roku co on, · dzban wydobył z piwnicy by ugościć przyjaciela – Korwina, · wyliczenie zalet wina – sprawia, że znikają trudności, problemy, ale za jego sprawą zdarza się zdradzić skrywane myśli, ożywia zgasle nadzieje, dodaje odwagi. Miłość: Horacy nazywa siebie poetą miłości, poświęca jej większą część swej twórczości. Erotyka Horacego jest bardzo różna od erotyki elegików – u Horacego występuje wiele kochanek, które dość szybko się zmieniają, miłość traktuje jako zabawę z której trzeba korzystać póki czas. Najlepszym lekarstwem na miłość jest kolejna miłość. Na ogół brak motywu zazdrości, wiele utworów utrzymanych w duchu Anakreonta. Donec gratus eram tibi (III 19): · temat: pogodzenie kochanków, · oda jest dialogiem kochanków, · mężczyzna żali się, że póki Lidia darzyła go wzajemnością, szczęśliwszy był od króla perskiego, · Lidia odpowiada, że póki ją kochał, póki nie porzucił jej dla Chloe – była szczęśliwa, · następuje wzajemne zachwalanie cech obecnych kochanków, · on pyta, czy gdyby wyrwał się spod czaru Chloe, Lidia znów spojrzałaby na niego łaskawie, · ona na to, że mimo wszystko „rozkoszą dla mnie żyć i umrzeć z tobą”. Przyjaźń: jest największym skarbem. Poeta często zwraca się w swych pieśniach do przyjaciół. Njawiększą przyjemnością jest dla niego swobodna pogawędka z przyjaciółmi przy winie. Swoje pieśni najchętniej poświęca Mecenasowi, Augustowi i Wergiliuszowi. Sic te diva potens Cypri (I 3): · do Wergiliusza, który wybiera się w podróż morską, o niebezpieczeństwach żeglowania i ludzkiej zuchwałości, · Horacy zwraca się do okrętu, by chronił zdrowie Wergilego, życzy mu (okrętowi) spokojnego rejsu i poleca pod opiekę Wenery, · rozwodzi się nad naturą ludzką, ludzką zuchwałością – ludzie nie boją się wypływać na przestwór oceanu, · próżno bóg poprzegradzał lądy oceanami – człowiek w swej bezbożności niczego się nie boi, · „Śmiertelnikowi wszystko dostępne” ale na „zapędy występne / Jowisz ma dosyć gromów i grzmotów.”.
Liryka refleksyjna:
W odach refleksyjnych często zwraca się do przyjaciół. Podobnie jak w satyrach i listach, głosi swoją mądrość życiową, będącą swoistym połączeniem stoicyzmu z epikureizmem. Żyć należy według zasady złotego środka (aurea mediocritas), a także cieszyć się każdym dniem (carpe diem) . Księga druga pieśni to refleksje nad śmiercią. Nie należy się jej bać, ale korzystać z powabów świata. Jego sposobem na przezwyciężenie śmierci jest poezja. Ponownie snuje rozważania o bezużyteczności bogactw.
Eheu fugaces, Postume, Postume (II 14):
· do Postumusa – o śmierci, · żadna modlitwa nie wzruszy śmierci, starość się zbliża, nikt jej nie zatrzyma, · litość jest obca bogu śmierci, · śmierć dosięga zarówno biednych jak i bogatych.
Patriotyzm:
Głosi powrót do „wielkiej cnoty ojców” jako jedynego lekarstwa na rozprężenie moralne. Przypomina zalety dawnych, skromnie żyjących Rzymian. Troszczy się o losy narodu.
O navis, referant in mare te novi (I 14):
· przestroga do okrętu rzeczpospolitej, · obraz okrętu – ojczyzny - złamanego przez liczne burze i huragany – wojny domowe, · odradza kolejną wyprawę, gdyż okręt jest zbyt osłabiony – lepiej by pozostał w porcie.
LISTY (Epistulae):
Pierwszą księgę listów napisał Horacy w latach 23 – 20 p.n.e.. W programowym liście 1., do Mecenasa motywuje ten zwrot w swojej twórczości wiekiem. Odkłada na bok wiersze i powraca do rozważań moralnych w nowej formie – liście poetyckim. Księgę 1. zamyka list do książeczki, którą poeta wypuszcza właśnie w świat. Poprzedzający go list do mecenasa zawiera literackie wyznania poety i zapowiada, że księga 2. będzie poświęcona w całości zagadnieniom literatury.
Księga II Listów:
· 3 dłuższe listy poświęcone wyłącznie zagadnieniom literackim, · grecka teoria literatury + własne doświadczenia poety, · program literacki Horacego - klasycyzm „augustowski”, · krótkie i dosadnie ujęte, łatwe do zapamiętania stwierdzenia, mające walor nie tylko w ramach poetyki klasycznej.
Główne założenia horacjańskiej Ars poetica:
· Horacy jako pierwszy sformułował podział na ars – sztuka i artifex – poeta, · zastanawia się, co jest zadaniem sztuki: dawać przyjemność (przeżycie estetyczne), czy pouczać? · powtarza znaną starożytna zasadę, że dzieło , zanim ujrzy światło dzienne musi być długo udoskonalane i powinno przeleżeć parę lat w szufladzie · jeśli poeta chce wzruszyć czytelnika, musi najpierw sam przeżyć uczucia, które chce w nim wzbudzić, · twórcza swoboda musi być ograniczona dbałością o jednolitość (homogenię) utworu. Przykład niejednolitości u Horacego: malowanie obrazu, z którego poprzez współistnienie różnych elementów powstaje potwór, a nie, jak się spodziewano syrena. · ważny jest wybór opisywanego przedmiotu, adekwatnego do zdolności poety. Pozwoli to na odpowiedni dobór słów, dostosowanie stylu do treści. Temat utworu wymyśla się samodzielnie lub sięga do tradycji. · dzieło powinno zawierać proporcję między formą a treścią (stosunek talentu do rzemieślniczej pracy), · dzięki swym dziełom twórca staje się nieśmiertelny, · należy dostosować styl do charakteru osób mówiących (głównie w dramacie), poznanie właściwości czterech wieków ludzkich (dziecka, młodzieńca, męża, starca). Przy układaniu fabuły należy zwrócić uwagę na wybór odpowiednich zdarzeń. Rola chóru jest bardzo ważna. Co do doboru stóp metrycznych, łatwiejsze jest użycie trymetru jambicznego w tragedii i komedii, jednak sumienny poeta pójdzie inną drogą i będzie pilnie naśladował wzory greckie. · według Horacego, pierwszym źródłem dobrej poezji jest rozsądek. Bardzo ważne jest poznanie etyki; tylko Grekom udaje się połączyć przyjemne z pożytecznym, czyli tworzenie poezji z przyjemnością estetyczną. · w zaszczytnym kręgu poetów nie ma miejsca dla miernych twórców. Człowiek bez wiedzy fachowej nie powinien się brać do tworzenia poezji. Tymczasem w Rzymie dużo jest marnych poetów, którzy tworzą za odpowiednią opłatą. · poezja zawsze była nauczycielką, krzewicielką kultury. Nieuctwo nie wyda z siebie nic znaczącego. Prawdziwy poeta strzeże się pochlebców i ceni krytyków.
Ostatnia część utworu napisana jest w tonie satyrycznym i humorystycznym. Pozwala autorowi na swobodne zmiany tematów. Utwór nie sprawia wrażenia obmyślanego wykładu, lecz beztroskiej, towarzyskiej gawędy. Nie jest to już podręcznik poetycki, lecz swobodny wywód. Pierwszego polskiego przekładu Sztuki poetyckiej Horacego dokonał Onufry Korytyński; ostatniego (i najlepszego) – Jan Czubek w 1924 r..
a) EPIKA W STAROŻYTNOŚCI
GATUNKI:
1) EPOS 2) EPIKA CYKLICZNY 3) POEMAT DYDAKTYCZNY 4) POEMAT HEROIKOMICZNYSATYRA 5) SATYRA 6) LIST POETYCKI
Rozróżnienia epiki od liryki czy dramatu możemy dokonać stawiając sobie pytanie: w jaki sposób w poszczególnych gatunkach poeta naśladuje rzeczywistość? Starożytny poeta epicki robi to za pomocą: a) HEKSAMETRU DAKTYLICZNEGO( wiersz składający się z 6 stóp, czyli najmniejszych powtarzających się cząstek wersu, ośrodkiem sylaby jest długa samogłoska). Wg Greków wiersz musiał mieć ustalony rytm- porządek utworu był równoznaczny z pięknem. b) NARRACJI c) PORÓWNANIA d) RETARDACJI e) MITU- FABUŁY
Z tym wszystkim połączona była zasada DECORUM ( stosowność- zasada ta wyznaczała normy odpowiedniości stylu dzieła literackiego wobec jego tematu, w odniesieniu do sytuacji podmiotu mówiącego czy realizowanego wzorca gatunkowego.
Ad1) jeden z głównych gatunków epiki, rozbudowany utwór, zwykle wierszowany, opowiadający o dziejach legendarnych lub historycznych bohaterów na tle wydarzeń przełomowych dla danej społeczności, źródłem eposu były mity, podania, baśnie, utrwalające pamięć o wielkich bohaterach; tradycję europejską eposu otwierają dwa starogreckie utwory przypisywane Homerowi- Iliada i Odyseja.
HOMER- VIII w. p. n. e. ?, grecki poeta pochodzący prawdopodobnie z Azji Mniejszej ( miasto Smyrna), śpiewak wędrowny- aojd, uważany za twórcę Iliady i Odysei.
ad2) pojawiła się ok. VIII w. p. n. e., pod względem tematycznym i formalnym nawiązywała częściowo do epopei homerowych; termin „cykliczny” pochodzi od gr. słowa kyklos- krąg. Epika ta obejmowała cykl poematów nawiązujących do Iliady i Odysei, np. tzw. „cykl trojański”- 6 utworów związanych z mitem o zdobyciu Troi takich jak: „Opowieści cypryjskie”, „Mała Iliada”, „zburzenie Troi”. Oprócz cyklu trojańskiego istniał także cykl tebański, którego tematem były dzieje Edypa i jego rodu ( tu takie poematy jak „Edypodia”, „Tebaida”, „Epigoni”) inny cykl podejmował utwory związane z mitem o Heraklesie. Autorstwo tych dzieł przypisywane jest Homerowi, oprócz tego tworzył on tzw. Hymny homeryckie( zbiór 33 utworów będących wstępami, preludiami do recytacji epopei, krótsze stanowiły inwokację do bóstwa, dłuższe były rodzajem opowieści epickich o zdarzeniu z życia któregoś z bogów)
ad3) głównym autorem parającym się owym gatunkiem był Hezjod( VIII/VII w. p. n. e., pochodził z Askry, syn beockiego chłopa, w młodości pasał trzody, potem odziedziczył niewielki majątek i wdał się w konflikt z bratem Persesem.) z jego osobistych przeżyć wyrosło dzieło „Prace i dnie” , będące napomnieniem brata Persesa, zachętą do uczciwego życia, krytyką bezczynnego i wystawnego sposobu życia. Większa część poematu poświęcona jest pracy na roli, rady i wskazówki, jakie daje tu Hezjod składają się na coś w rodzaju poradnika rolniczego( wyliczenie prac jakie należy wykonać od siewów do winobrania), znajdujemy też tam przepisy regulujące życie społeczne, obyczajowe i religijne. Dzieło Hezjoda jest nie tylko pochwałą pracy, ale też protestem przeciwko krzywdzie i niesprawiedliwości, jest również realistycznym obrazem życia wsi. „Prace i dnie” przynoszą różny od homerowego obraz życia i świata, odwracają się od heroicznej wizji przeszłości, kierują się ku sprawom życia codziennego, gospodarce i moralności. Poemat dydaktyczny, którego są przykładem, stanowił przede wszystkim wykład określonej wiedzy i umiejętności praktycznej. Był stosunkowo niedługi i pisany heksametrem. Kolejny dydaktyczny poemat Hezjoda- „Teogonia” jest próbą syntezy dotychczasowych wierzeń dotyczących bogów, herosów i świata. Hezjod przedstawia tam wyłanianie się świata z Chaosu, potem prezentuje genealogię bogów. „Teogonia” jest przykładem, jak bardzo wizerunek bogów u Hezjoda różni się od homeryckiego. Bogowie są przede wszystkim strażnikami praw moralnych, które ustanowił Zeus- nie ma tu wzmianki o ich przywarach i niedoskonałościach, które zajmowały sporo miejsca na kartach Iliady i Odysei. Dydaktyczna poezja Hezjoda jest przykładem przełomu, jaki dokonał się w literaturze greckiej w dojrzałej fazie epoki archaicznej
Ad4) jest to utwór o wyraziście zarysowanej, jednowątkowej fabule, będący parodią poematu bohaterskiego. Jednym z pierwszych znanych utworów tego rodzaju był poemat „Margites”, opowiadający o głupim synu bogatych rodziców, który umiał wiele rzeczy, a wszystkie źle- jego autorstwo Arystoteles przypisywał Homerowi. Ok. V w. p. n. e. powstała pierwsza w literaturze europejskiej parodia eposu bohaterskiego- „Wojna żabio- mysia”. Ten liczący przeszło 300 wierszy poemat heroikomiczny o walce myszy przeciwko żabom dla pomszczenia śmierci swojego władcy jest zabawną parodią motywów, języka i stylu Iliady Homera. Ad5) jest to utwór ośmieszający i piętnujący wady ludzkie, stosunki obyczajowe, polityczne, itd., rozwinął się w starożytnym Rzymie, najwybitniejszym twórcą piszącym tego rodzaju utwory jest Horacy. W ogłoszonej przez niego w 35 r. p.n.e. I księdze satyr określa zasady swojej własnej twórczości satyrycznej w polemice z ojcem rzymskiej satyry- Lucyliuszem, Horacy określa swe satyry jako gatunek niepoetycki, zbliżony bardziej do gawędy – ten nowy gatunek satyry wynika z moralnej konieczności, jaką Horacy odczuwa. W satyrze I 10 poeta krytykuje ponownie Lucyliusza, zarzuca mu pośpiech i niedbałość w tworzeniu, utrzymuje, że wzorem satyry powinna być stara komedia attycka ze swym ostrym dowcipem. Utwór ten stawia cenzurę pomiędzy dawną poez... [ Pobierz całość w formacie PDF ] |
