staropolka terminy, Literatura

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

Dramat liturgiczny - odmiana wywodząca się z . Charakteryzują go krótkie przedstawienia, których tematyka wiązała się przede wszystkim z dwoma największymi świętami roku liturgicznego - i , były inscenizowane podczas uroczystości kościelnych. Stopniowe uniezależnienie dramatu liturgicznego od obrzędów liturgicznych doprowadziło do pojawienia się ogromnych widowisk scenicznych, zwanych .

Żywoty świętych, hagiografia (hagios = święty, graphein = pisać) jest to dział piśmiennictwa zapoczątkowany w starożytności(za czasów pierwszych chrześcijan, prawdopodobnie w Rzymie), który obejmuje żywoty , z nimi związane oraz opisy . Hagiografia składa się z trzech części:

1.                   opisu życia świętego (vitae)

2.                   męczeństwa (passio)

3.                   cudów (miracula)

Często opis postaci świętego poprzedzony jest inwokacją do z prośbą o natchnienie, łaskę i oczyszczenie z . W tym początkowym fragmencie dzieła autor potwierdza swoją wiarygodność oraz zachęca czytelników do lektury swojego utworu.

Dla tego gatunku charakterystyczne jest też słownictwo wartościujące, pokazujące w jak najlepszym świetle głównego bohatera – nie ma tu mowy o obiektywizmie. Celem hagiografii jest nakłonienie człowieka, do wzorowania się świętym. Jedną z najsławniejszych hagiografii jest .

W przenośni, hagiografia czy dzieło hagiograficzne to także lub książka, która idealizuje opisywane wydarzenia lub postacie

Kazanie (łac. sermo) , przemowa wygłaszana zwykle przez osobę duchowną wyznania chrześcijańskiego, która ma za zadanie nauczanie i przekazanie treści religijnych. Odmianą gatunkową kazania jest , często błędnie uważana za tego terminu. Do kazania w były głoszone z , obecnie - z (ściśle: stołu słowa Bożego).

Mianem kazania również określa się najobszerniejszą przemowę wygłoszoną przez , zwaną .

Kronika – wyraz pochodzenia greckiego (chronika od rzeczownika chronos), faktograficzny opis wydarzeń w układzie . Również utwór dziejopisarski o charakterze literackim, typowy dla średniowiecza. Kronika nie zawiera analiz tych wydarzeń, może jednak zawierać podsumowania oraz komentarz autora. Wydarzenia te najczęściej dotyczą życia państwa, instytucji, organizacji itp. Zapis tych wydarzeń może odbywać się na bieżąco, w miarę ich dziania się, lub później. Kroniki zaliczane są do utworów epickich, często łączą ze sobą cechy powieści, legendy oraz baśni.

Najsłynniejszymi polskimi kronikarzami są: , , , i .

Misterium – jeden z podstawowych rodzajów religijnego którego początki sięgają - w.

Początkowo misterium oparte było na obrzędach , później włączano w nie także sceny z życia lub z . Aktorami byli klerycy, niekiedy włączali do śpiewu wiernych. Widowiska te dały początek przyszłej formie muzycznej - , a w Polsce ludowym szopkom i .

Najstarszym polskim misterium jest Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim, spisana przez .

Sekwencja - w to rodzaj religijnej kompozycji wokalnej zbliżonej do , popularnej w . Wykonuje się ją , zaś jej tekst, nie pochodzący z , układano po . Wykonywana była po (). Cechą charakterystyczną budowy sekwencji jest sukcesywnie powtarzanie melodii kolejnych wersów. W praktyce najczęściej po dwa kolejne wersy miały taką samą melodię.

Trop - drobna powstała w wyniku podkładania tekstu pod śpiewu liturgicznego.

Wywodzi się z -, z . Tropy upowszechniły się wkrótce w , w a potem w kulturze Zachodu w kręgu klasztorów , układane w po , a następnie w językach narodowych. Początkowo tropy pisane były ozdobną , następnie lub . Około wprowadzono do tropów .

Najstarszy polski trop to . Starym tropem jest też pieśń Krystus z martwych wstał je. Jest to jednocześnie pierwszy polski zapis pieśni znaleziony w Graduale płockim z .

RENESANS

Starożytność – okres historyczny stosowany przeważnie dla historii i . Obejmuje czasy od około – do pierwszych wieków . Najczęściej spotykaną datą końca starożytności jest rok – upadek .

Okres następujący po starożytności nazywany jest .

odmiana stylu , wzorowana na dziełach M. T. Cycerona (II w. p.n.e.), uważanych za najdoskonalsze wcielenie klasycznego stylu oratorskiego. Styl Cycerona odznaczał się jasnością, bogactwem, przy unikaniu skrajności, a zwłaszcza rozmaitością, dostosowaną do celu wypowiedzi. Cycero podkreślał zwłaszcza potrzebę związku ozdobnego mówienia z mądrym myśleniem, akcentując społeczną doniosłość działalności oratorskiej.

Nowym kierunkiem myśli, zrodzonym już w renesansie był erazmianizm. Jego twórca jest Erazm z Rotterdamu ("Pochwała głupoty"), który głosił zasady irenizmu, czyli dążenia do pokoju i rozwiązywania tą droga wszelkich konfliktów. Filozoficzna myśl Erazma była bardzo ceniona i popularna w renesansowej Europie.

Horacjanizm - stworzona przez rzymskiego poetę postawa wobec i . Był on swoistym poszukiwaniem poprzez połączenie dwóch antycznych filozofii życia: i .

Horacjanizm w to zjawisko naśladowania w modelu poezji stworzonego przez Horacego. Model ten obejmował:

·                      spójność utworu poetyckiego

·                      zdolność do panowania nad emocjami czytelników

·                      opieranie się na wzorcach poezji greckiej

·                      wierne odtwarzanie rzeczywistości w opisach

Najbardziej znanym poetą polskim pisującym wiersze w stylu Horacego był

Humanizm renesansowy był ruchem, który wywarł wpływ na kulturalny, polityczny, społeczny i literacki krajobraz . Swój początek miał we w ostatnich dziesięcioleciach . Humanizm renesansowy ożywił studia klasycznej i , co spowodowało odnowę naukowej i filozoficznej myśli greckiej, a także klasycznej poezji i sztuki.

Studia obejmowały interpretacje rzymskich i klasycznych tekstów, których nacisk sztukę i zmysły kontrastował z kontemplacją biblijnych wartości , introspekcji i . To odejście od ortodoksyjnego chrześcijaństwa zostało potępione przez i wraz z . Tak jak humaniści, uważał ludzi za posiadających wewnętrzne zdolności do rozwijania w sobie jakości, które według Kościoła mogły zostać udzielone jedynie przez samego Boga. Pelagiusz odrzucał doktrynę . Humaniści podobnie uznawali ludzi za urodzonych nie z brzemieniem grzechu odziedziczonym po przodkach, lecz z potencjałem zarówno do dobrych jak i złych cech, które mogą się rozwinąć podczas formowania ich charakteru. Humaniści tym samym odrzucali także doktrynę i co zrozumiałe wzbudzali tym nienawiść fundamentalistów protestanckich.

humanizm renesansowy wypracował wzorzec "", który swoją kreatywność rozwija w wielu różnych dziedzinach, osiągając w ten sposób pełnię człowieczeństwa. Najbardziej znanym, wręcz archetypowym przykładem był .

Renesansowi humaniści wierzyli, że (muzyka, sztuka, gramatyka, retoryka, oratorstwo, historia, poezja klasyczna) powinny być uprawiane niezależnie od stanu majątkowego. Podkreślali także wartość istoty ludzkiej i indywidualną godność.

Imitacja (z oznacza naśladowanie) to najstarsza technika polegająca na powtórzeniu jednego w innym.

Mecenat - opieka wpływowych i bogatych miłośników oraz znawców literatury i sztuki nad twórcami, a także ich wspieranie finansowe; określenie wywodzi się od nazwiska ; dawny mecenat dworski, królewski, magnacki, kościelny (szczególnie papieski) zastąpiły w czasach współczesnych formy opieki sprawowanej przez wyspecjalizowane instytucje społeczne, np. fundacje państwowe i prywatne

Twórcą neostoicyzmu był . W przedstawił on jego w słynnym (O stałości). Później rozwinął je w