streszczenie ksiazki Woloszyn,

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

I. ANTROPOLOGIA I JEJ MIEJSCE WŚRÓD NAUK O CZŁOWIEKU

1. Antropologia - to nauka, która zajmuje się badaniem człowieka jako jednostki i jako społeczności. Bada różnego typu społeczności i zbiorowości.

2. Antropologia kultury – zajmuje się badaniem kultury we wszystkich jej przejawach.

3. Podział antropologii kultury:

a) badanie określonego typu społeczeństw – społeczeństwa pierwotne, których żadna nauka o człowieku nie uczyniła zasadniczym przedmiotem badań (społeczeństwa te posiadają takie cechy i tworzą takie zbiorowości, których nie posiadają społeczeństwa cywilizowane)

b) nastawienie na subiektywny aspekt w badaniu zjawisk kultury – badanie sensu wydarzeń dla ich uczestników i uchwycenie sensu jaki mają wzory czy instytucje dla badanej zbiorowości

c) całościowe ujęcie człowieka i kultury – szeroki zasięg zainteresowań antropologii, badanie biologicznych, kulturowych i społecznych osobliwości człowieka, zwłaszcza tych, które są związane z rozwojem kulturowego życia człowieka i samej kultury.

Antropologia kulturowa – subiektywne podejście

Socjologia kultury – obiektywne podejście

4. Subdyscypliny antropologii:

A. - fizyczna – nauka o fizycznym zróżnicowaniu człowieka w przestrzeni i w czasie oraz o biologicznym rozwoju gatunku Homo sapiens, rodzaju Homo czy Hominidae

              - kulturowa

              Związek tych dyscyplin – antropologia fizyczna nie może pominąć kultury u gatunków poprzedzających człowieka rozumnego, jeśli chce badać proces historycznej i przestrzennej zmienności budowy fizycznej człowieka, kierującego się w doborze naturalnym względami kulturowymi.

B. - antropologia społeczna – przedmiotem są zjawiska kulturowe, które wiążą się ze strukturą i organizacją społeczną

              - antropologia kulturowa

C. - antropologia stosowana – zainteresowana celami praktycznymi

              - akademicka – stawia sobie cele poznawcze

                            Systematyzacja antropologii akademickiej:

a)      Claude Levi-Strauss (ogólność twierdzeń)

-          etnografia                             -    etnologia                            -     antropologia

b)      Edward E. Evans-Pritchard (metoda, przedmiot)

-          badania biologiczne (antropologia fizyczna)

-          badania historyczne (etnologia, archeologia historyczna)

-          badania socjologiczne (antropologia społeczna)

c)      Kazimierz Moszyński (przedmiot: dziedzina kultury)

-          Etnografia                            -     etnologia

d)      Ewa Nowicka (przedmiot: typ społeczeństwa)

-          antropologia społeczności pierwotnych

-          antropologia społeczności chłopskich (wiejskich) ->ludowa literatura, obrzędy, sztuka, muzyka, wzory współżycia, kontrola społeczna, wzajemne zależności

-          antropologia społeczności miejskich ->zbiorowości najuboższych w metropoliach, enklawy etniczne, religijne

-          antropologia historyczna (dawnych cywilizacji)

5. Interdyscypliny (dyscypliny związane z antropologią):

              - archeologia                            - religioznawstwo (mitologia, rytuały, wierzenia)                            - historia                            - lingwistyka

- antropologia filozoficzna (wspólny „rys” z antropologią kulturową to zainteresowanie człowiekiem, jego istotą, którą cechuje różnorodność kultur)

6. Kultura – znaczenie początkowe:

              a. cultura agri – uprawa ziemi

              b. cultura animi – uprawa umysłu ->Cyceron (kultura to każda czynność ludzka, której celem jest pielęgnowanie, kształcenie, doskonalenie)

7. Kultura w znaczeniu naukowym – określone klasy przedmiotów, zjawisk i procesów albo pewne klasy zachowań.

    Kultura z znaczeniu filozoficznym – wszystko, co nie wyrasta z przyrody, lecz powstaje dzięki pracy człowieka

    Kultura z znaczeniu socjologicznym – ogół materialnych i niematerialnych wytworów człowieka, wszystko to, co jest rezultatem działania ludzi. Wyróżniamy kulturę i naturę. Kulturą jest to wszystko, co podlega naszemu sterowaniu. Zaliczenie czegoś do natury oznacza, że nie mamy wpływu na określone sytuacje i zdarzenia

8. Pojęcie „kultura” dla poszczególnych nauk:

              - archeologia – zbiór rzeczy materialnych znalezionych na miejscu wykopalisk, świadectwa kultury

- psychologia – zbiór, do którego wchodzą przede wszystkim zachowania jednostki, jej myśli, uczucia, reakcje, postawy, motywy

- socjologia – wydzielony obszar życia i działalności grup ludzkich

9. Czynniki, które przyczyniły się do powstania kultury (zmiany natury w kulturę):

              - nauka                            - technika

10. Rozumienie kultury:

A. - wartościujące – ocena poszczególnych zbiorowości ludzkich, klasyfikowanie ich jako wyższe lub niższe, lepsze lub gorsze, bardziej lub mniej cywilizowane czy kulturalne

                - niewartościujące – kultura to zespół zjawisk, których wzajemne powiązania, uwarunkowania i oddziaływania mają być opisywane i analizowane, lecz nigdy nie wartościowane

B. - atrybutywne – kultura to cecha stała, atrybut życia ludzkiego, jest to znamienie ludzkości jako całości lub też człowieka jako przedstawiciela wspólnoty ogólnoludzkiej. Termin kultura tylko w liczbie pojedynczej.

                - dystrybutywne – zbiór cech i zjawisk następujących w określonej zbiorowości. Termin kultura może być użyty w liczbie pojedynczej lub mnogiej.

11. Cechy zjawisk kulturowych:

a) czasowy wymiar kultury – zjawiska kultury są przekazywane z pokolenia na pokolenie. Żadne pokolenie nie tworzy kultury od nowa (socjalizacja uczy nas patrzenia na świat w określony sposób, korzystamy z dorobku kultury, modyfikujemy ją)

b) przestrzenny wymiar kultury – rozprzestrzenianie się kultury w toku rozwoju człowieka, wyodrębnianie się kultur określonych zbiorowości, dlatego, że zajmowała ona określony obszar

c) kultura jako system – kultura jest zjawiskiem złożonym z wielu elementów. Zachodzące związki między jej elementami i proces ich integracji dowodzi, że kultura nie jest zbiorem „czegoś, lecz systemem”

d) prawidłowość kultury – kultura trwa i zmienia się według określonych, pewnych praw i regularności np. przechodzenie z pokolenia na pokolenie

e) kultura jest aparatem adaptacyjnym człowieka – kultura jest mechanizmem adaptacyjnym człowieka, a poszczególne kultury stanowią sposób adaptacji określonych grup ludzkich do konkretnego środowiska np. cieplejsze ubrania

12. Płaszczyzna zjawisk kulturowych:

a) materialna – człowiek, będąc istotą materialną, posługującą się przedmiotami materialnymi do osiągnięcia określonych celów. Zatem kultura rozgrywa się w jakimś środowisku i to wynika z natury egzystencji ludzkiej. Przedmioty stwarzane przez człowieka to materialne korelaty zjawisk kulturowych. Zjawiska kultury mają swój aspekt materialny np. dzieła sztuki.

b) behawioralna – zjawiska kultury łączą się z zachowaniami motorycznymi, werbalnymi, gdyż w nich wyrażają się postawy i przeżycia. Istotę tych zjawisk stanowi aspekt behawioralny. Zachowania są istotą kultury. Wiązanie w jedną całość warstwy psychicznej  z normatywną i aksjonormatywną.

c) psychologiczna – postrzeganie zjawisk kulturowych jako zachowania, u podstaw których są wartości przeżywane w określony sposób. Przedmioty materialne nabierają określonego znaczenia wtedy, gdy mają określony wymiar psychiczny. Każdy przedmiot i zachowanie ma określony sens dla zbiorowości, stając się elementem kultury.

13. Warstwy kulturowe:

              - istotą kultury są wartości i postawy -> kultura we właściwym znaczeniu

              - materialne korelaty wartości, postaw i przeżyć

14. Forma w kulturze – konkretna warstwa, łatwo dostępna dla obserwatora, powierzchniowa strona zjawisk kulturowych, np. wygląd trumny podczas pogrzebu

                  Treść w kulturze – sens, istota i znaczenie, które w sposób bezpośredni dane jest tylko samym uczestnikom kultury np. pogrzeb jako pożegnanie

15. Aspekty kultury:

a) kultura jest związana z człowiekiem – człowiek jest jej twórcą, a jednocześnie jest przez nią kształtowany, jest jej nosicielem i odbiorcą

b) kultura jest zjawiskiem społecznym – związana jest z człowiekiem prowadzącym społeczny tryb życia. Ulega dyfuzji, ale może być też kumulowana w procesie przekazu pokoleniowego

c) kultura jest regularna – do kultury zaliczamy zjawiska rozgrywające się w zbiorowości, które odznaczają się powtarzalnością, i które w związku z tym można ujmować w prawa

d) kultura jest zbiorem zjawisk wyuczonych – kultura nie jest przekazywana na drodze biologicznej, ale w procesie uczenia się

16. Jednostki elementarne w badaniu kultury:

              - cecha kulturowa              - temat kulturowy                            - wzór kulturowy

              - instytucje (sieć społecznych i kulturowych stosunków organizujących daną zbiorowość i decydujących o jej specyfice)

17. Systemowe podejście do kultury:

a) relacje między elementami kultury – należy badać kompleksy i zależności między zjawiskami niż same zjawiska. Antropolog powinien badać organizację całej kultury. Należy dotrzeć do podstaw subiektywnych znaczeń i wartości związanych z danym elementem kulturowym, a nie tylko behawioralną i materialną stronę zjawiska

b) wzór kulturowy (geniusz kulturowy, konfiguracja) – jest to mniej lub bardziej ustalony w zbiorowości sposób zachowania lub myślenia. Drugie znaczenia – znamienny dla danej zbiorowości układ cech kulturowych. Próba opisu całości kultury w ich wewnętrznej organizacji. Zasadą, która organizuje całość kultury jest pewna podstawowa wartość, która wyraża się w praktyce społecznej poprzez swoiste zainteresowania ludzi, sposoby ich zachowania, myślenia i odczuwania

c) Ethos –przewodnia orientacja kultury opierająca się na emocjach i indywidualnych impulsach. Wyraża się on w ujednoliconych, przeważających w obrębie danej kultury wzorach emocjonalizmu np. przeżywanie spotkania z Ojcem Świętym

                Eidos – opiera się na poznawczych władzach umysłu ludzkiego, stanowi wzór typowych procesów intelektualnych i poznawczych charakterystycznych dla danej grupy, np. wiedza o Ojcu Świętym

d) Kultury i kręgi kulturowe jako jednostki społeczne:

                Kultura – według sensu dystrybutywnego bierze się pod uwagę społeczne podłoże zróżnicowania kulturowego. Cechy decydujące o traktowaniu kultur jako całości to: wspólny język, przekonania, normy morale i prawne, instytucje społeczne, struktury organizacyjne i polityczne. Cechy pozakulturowe – wspólnota terytorialna. Jednym z ważnych kryteriów odrębności kulturowej może być poczucie odrębności zbiorowości badanej

                Krąg kulturowy – zbiór kultur albo spokrewnionych ze sobą genetycznie i historycznie, albo mających wspólnotę zasadniczych cech. O kręgach kulturowych mówimy w odniesieniu do kultur mających pewne ramy terytorialne np. śródziemnomorski krąg kulturowy

18. Pojęcia służące do badania związku osobowości i kultury.

a) Jednostka a kultura – człowiek jest jednostkowym twórcą kultury, ale zarazem jest jej podporządkowany. Kultura istnieje tylko w jednostkach i wyraża się przez jednostki. Kultura dostarcza jednostce całego materiału niezbędnego do uformowania jej egzystencji. Człowiek staje się istotą ludzką dzięki wchłanianiu gotowych wzorów. Jednostka jest bogatsza o to, co kultura dostarczyła jej w gotowej postaci

b) Osobowość podstawowa:

              - w sensie statystycznym jest to osobowość materialna, czyli najczęściej występująca w danej zbiorowości, kompleks cech osobowościowych. Jest to osobowość uśredniona, konstrukcja tworzona z różnych cech, np. upodobania kulturalne, temperament

              - w sensie strukturalnym jest to głębinowa struktura osobowości. Jest to zespół najgłębszych i najogólniejszych relacji, z których wynika wiele relacji konkretnych i szczegółowych

19. Pojęcia służące do badania dynamiki zjawisk kulturowych:

a) Ewolucja – zakłada ona jedność świata, jego prawidłowość, genetyczne wywodzenie się jednych form z drugich, jednolitość natury ludzkiej, zmienność zjawisk kulturowych. Zmiana ewolucyjna ma charakter powszechny, globalny, progresywny, przy czym postęp ma charakter immanentny, nie zachodzi równomiernie, choć jest ciągły i stopniowy

b) Dyfuzja – przestrzenne rozchodzenie się lub przenoszenie się elementów kultury (cech, wzorów, obyczajów) w drodze zapożyczenia ->dyfuzja przestrzenna

                Dyfuzja strukturalna -> proces przenikania treści kulturowych z jednej klasy społecznej do drugiej, z jednej grupy w obrębie szerszej zbiorowości do innej

                Drogi dyfuzji:

              - kontakty interpersonalne                                          - kontakty z wytworami kultury (film, książka)

              - regulacje prawne, porozumienia międzynarodowe np. wejście do UE -> zmiana waluty

c) Akulturacja – proces polegający na gwałtownym przeobrażaniu się jednej kultury pod wpływem innej, a także pod wpływem zmienionych warunków społecznych i środowiskowych. Zmianom ulegają zasadnicze części kultury. Proces ten zachodzi, gdy w bliski kontakt wchodzą dwa odmienne społeczeństwa, które dzieli najczęściej znaczny dystans kulturowy, społeczny i gospodarczy. Akulturacja jest procesem szybkim, dokonuje się w ciągu życia jednego pokolenia lub kilku kolejnych pokoleń, a jej skutkiem jest powstanie kultury zupełnie odmiennej od dawnej.

d) Synkretyzm kulturowy – wiązanie w jednorodne całości elementów pochodzących z różnych, genetycznie i historycznie odrębnych kultur. Wszystkie kultury są synkretyczne (Boże narodzenie -> choinka z Niemiec, zdobienie domów z USA, data święta pogańskiego)

II. CZŁOWIEK I JEGO KULTURA JAKO PRZEDMIOT DOCIEKAŃ ANTROPOLOGÓW

PRZODKOWIE CZŁOWIEKA

1. Ewolucja – rozwój, rytmiczne przejście organizmów żywych od starych form do nowych. Niekiedy dokonuje się przypadkowymi skokami.

2. Hominizacja – uczłowieczenie, proces polegający na natężeniu i zaostrzeniu cech typowo ludzkich.

HOMINIDAE                                                                       PONGIDAE

(człowiekowate)                                                                 (człekokształtne)

                        RAMAPHITECUS                                               goryl              ...