ulisses, filologia polska, literatura powszechna

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

James Augustine Aloysius Joyce (ur. 2 lutego 1882 r. w Dublinie, zm. 13 stycznia 1941 r. w Zurychu) – irlandzki pisarz tworzący w języku angielskim, jeden z najwybitniejszych pisarzy XX wieku.

Ulisses – powieść autorstwa Jamesa Joyce'a. Najpierw publikowana w latach 1918-1920 w odcinkach w amerykańskiej gazecie "The Little Review", następnie wydana w całości w Paryżu przez Sylvię Beach 2 lutego 1922 roku.

Treścią powieści jest wędrówka po Dublinie głównego bohatera, Leopolda Blooma, jednego, zupełnie zwyczajnego dnia – 16 czerwca 1904. Tytuł stanowi nawiązanie do bohatera Odysei Homera.

Między dwoma dziełami znajduje się wiele połączeń, zarówno jawnych, jak i ukrytych, przykładowo: związek Leopolda Blooma z Odyseuszem, Molly Bloom z Penelopą i Stefana Dedalusa z Telemachem.

Ulisses jest obszerną powieścią: obliczono, że składa się z 267 000 słów (w tym 30 000 różnych). W większości wydań ma od 800 do 1000 stron i jest podzielona na 18 rozdziałów. Książka była przedmiotem wielu kontrowersji, oskarżano ją o nieprzyzwoitość. Dziś jednak – dzięki docenieniu techniki strumienia świadomości, eksperymentów z prozą, żartów, parodii i aluzji oraz bogatych charakterystyk – Ulisses uznawany jest za arcydzieło modernizmu.

O godzinie 8 rano Stefan Dedalus spożywa śniadanie wraz ze współmieszkańcami wieży "Martello Tower" - Hainesem i Buckiem Mulliganem. Postanawia, że nie spędzi tutaj najbliższej nocy. Po śniadaniu udaje się do szkoły, gdzie udziela lekcji historii starożytnej, otrzymuje zapłatę oraz słucha wynurzeń swojego pracodawcy, pana Deasy, na różne tematy. Następnie udaje się brzegiem zatoki w stronę Dublina, rozmyślając po drodze.

Następnie czytelnik przenosi się do mieszkania Leopolda Blooma (38-letniego, irlandzkiego Żyda pochodzenia węgierskiego), który budzi się rano w swoim mieszkaniu przy Eccles Street nr 7, następnie przygotowuje śniadanie (nerki smażone na maśle) dla swojej żony Molly. Śniadanie zanosi jej do łóżka wraz z listem od - jak się później dowiadujemy - kochanka Blazesa Boylana. Bloom natomiast swoje śniadanie spożywa w kuchni, jednocześnie czytając list od swojej 15-letniej córki. Po śniadaniu wyjaśnia żonie termin metempsychoza i wychodzi z domu (godzina 8).

Włóczy się jakiś czas ulicami Dublina, po czym wstępuje na pocztę, gdzie odbiera list miłosny od Marty Clifford, spotyka dwóch znajomych: M'Coya i Bantama Lyonsa, idzie do kościoła, gdzie obserwuje kobiety. Stamtąd udaje się do drogerii, składa zamówienie na wodę toaletową dla Molly, kupuje kawałek mydła oraz kieruje się do tureckiej łaźni. Po kąpieli jedzie z ojcem Stefana Dedalusa, Simonem, oraz Martinem Cunninghamem, Jackiem Powerem i Tomem Kernanem na pogrzeb przyjaciela, Paddy'ego Dignama. Podczas jazdy widzi różne znane mu osoby, rozmyśla o śmierci najbliższych (godzina 11).

Po pogrzebie Leopold Bloom, trudniący się pracą akwizytora, udaje się do redakcji gazety "Freeman's Journal nad National Press" w sprawie zamieszczenia reklamy. Pojawia się tam także Stefan (godzina 12).

Bloom udaje się na lunch do lokalu Burtona, po drodze spotykając swoją dawną miłość, panią Breen. W lokalu napotyka na tłok, więc - rozmyślając o sztuce kulinarnej, jedzeniu i trawieniu - spożywa posiłek w restauracji Davy Byrne'a. Po drodze do muzeum spotyka Boylana (godzina 13).

Czytelnik przenosi się do Biblioteki Narodowej, w której Stefan prowadzi długą i uczoną dysputę na temat Szekspira. Na chwilę pojawia się Bloom (godzina 14).

Następny epizod to jednoczesna obserwacja poczynań wielu osób: czytelnik śledzi Boylana, który kupuje prezent dla Molly oraz Blooma, który (w innym miejscu miasta) dokonuje dla niej zakupu książki. W tym samym momencie Stefan spotyka swoją siostrę Dilly (godzina 15). Bloom po zakupach w księgarni kupuje papier listowy i udaje się na obiad do Ormond Bar, gdzie przed chwilą był Boylan. Bloom je obiad w towarzystwie Richie Gouldinga (wuj Stefana). O tej samej porze Molly przyjmuje w łóżku kochanka, Boylana (godzina 16). Po obiedzie Leopold udaje się na umówione spotkanie z Martinem Cunninghamem (w sprawie ubezpieczenia), po czym wchodzi do knajpy Barneya Kernana, gdzie spotyka człowieka zwanego Obywatelem, znanego z poglądów antysemickich i szowinistycznych. Obywatel zaczepia Blooma, ten - wzburzony i zdenerwowany - nie daje się sprowokować. Dla uspokojenia nerwów idzie na spacer nad zatokę. Znajdując się w tym samym miejscu, co Stefan rano, przy dźwiękach nabożeństwa dobywającego się z położonego nieopodal kościoła, masturbuje się z ukrycia podglądając nieletnie dziewczęta (godzina 20).

Następnie udaje się do szpitala, aby dowiedzieć się o stan rodzącej znajomej. Po wizycie wdaje się w kłótnię na ulicy z pijanymi studentami medycyny - Buckiem Mulliganem, Hainesem i Lynchem, a także z towarzyszącym im Stefanem. Stefan i Lynch postanawiają udać się do domu publicznego Belli Cohen (godzina 22), gdzie dzieją się rzeczy z pogranicza jawy i snu.

Po wizycie, porzucony przez Lyncha Stefan Dedalus trafia pod opiekę Blooma (północ), który doprowadza go do porządku. Wstępują do taniego lokalu odwiedzanego przez margines społeczny, gdzie piją kawę i słuchają opowieści starego marynarza (godzina 1 po północy).

Po wyjściu z lokalu Bloom zaprasza do siebie Stefana, który wprawdzie korzysta z zaproszenia, ale po wypiciu w kuchni gospodarza kakao udaje się do swojej wieży. Po jego wyjściu Leopold kładzie się w łóżku obok żony, która obudzona snuje długi monolog wewnętrzny, pełny seksu, wspomnień z przeszłości i czasów spędzonych na Gibraltarze (2 nad ranem, 17 czerwca 1904 roku).

Powieść powstała w 1922 roku. Jest niejako nowym odczytaniem starożytnego mitu. Jak sugeruje nam sam tytuł Ulisses dotyczy historii mitycznego bohatera Odyseusza. W mistrzowski sposób James Joyce prastary topos podróży i powrotu do domu przeniósł do współczesnego mu Dublina. Z niezwykłą precyzją przedstawił miejsca XX wiecznego miasta, które na oczach czytelnika przekształcały się czy to w krainę Lotofagów, czy też wyspę czarodziejki Kirke.

Również bohaterowie powieści łatwo dawali się utożsamiać ze swoimi antycznymi pierwowzorami. Odyseuszem wracającym do domu Joyce uczynił 38 letniego mężczyznę - Leopolda Blooma. Jego żona to wierna Penelopa. Syn Dedalus - to mityczny Telemach szukający własnego ojca.

Akcja powieści rozgrywa się w przeciągu 24 godzin, podczas których autor zabiera nas na pełną niezwykłych doznań i metaforyki podróż po zakątkach miasta.

W pierwszych epizodach Joyce opowiada nam o Dedalusie - Telemachu. Tak jak bohater homeryckiej opowieści, tak i młody Irlandczyk musi zmierzyć się z zalotnikami i wysłuchać nauk Nestora - Pana Desy. Poglądy starca są niezwykle konserwatywne. Wykład udzielany Dedalusowi dotyczy kwestii takich jak ekonomia, ojczyzna, kobiety, wiara i Żydzi.

Kolejne epizody to już opowieść o wędrówce Leopolda - Odyseusza. Przemierzając ulice Dablinu znajduje się kolejno u nimfy Kalipso - czyli podstarzałej śpiewaczki Molly; w krainie Lotofagów - czyli w kościele; w Hadesie - czyli na pogrzebie Dignama; w krainie Eola - czyli w redakcji poczytnego dziennika; w domu Kirke - czyli u szefowej domu publicznego.

Przed powrotem do domu Leopold Bloom musi zmierzyć się z własnymi słabościami. Z bezwzględnością społeczeństwa i własnym zagubieniem.

Odbiorcy szybko dostrzegli w powieści parodię mitu. Próbę ośmieszenia pewnych, charakterystycznych dla ludzi zachowań. Jednak główne założenie autora było całkiem inne. Nie chciał on ośmieszyć prastarego wzoru, lecz stworzyć nową, paraboliczną opowieść o poszukiwaniu sensu istnienia przez człowieka początku XX wieku.

Dzięki nowej technice opowiadania, nazwanej ,,strumieniem świadomości" (wewnętrzny monolog), pokazał jaki naprawdę jest człowiek. Pokazał jego wewnętrzne rozterki, dotarł do najgłębiej skrywanych tajemnic ludzkiej świadomości. Ukazał jakie są jego tęsknoty, skojarzenia i czego oczekuje od własnego życia.

Ala powieść Joysa to nie tylko doskonałe, psychologiczne studium jednostki. Autor rozważył też o zagadnienia dotyczące ogółu społeczeństwa, a nawet ludzkości. W powieści wyszydzona zostaje źle pojęta religia, uproszczone idee polityczne, zdegradowana obyczajowość i patriotyzm.