wszystkie zagadnienia - ogólnie, Filologia polska, Literatura XXlecia międzywojennego

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

o     Ośrodki literackie w Dwudziestoleciu: Warszawa: ulica Nowy Świat i kawiarnia Ziemiańska, Żeromski, Skafander, Leśmian, Wańkowicz, Makuszyński, Boy-Żeleński Kraków: UJ, tradycje rom.-pozyt. Oazą futurystów była Gałka Muszkatołowa – Jasielski, Młodożeniec, malarze: Chwistek i Czyżewski, Awangarda Krakowska, Kruczkowski, Pawlikowska- Jasnorzewska i Witkacy Lwów: Tradycja, Ossolineum i Un. im. Jana Kazimierza Wilno: Un. im Jana Batorego, wieczory poetyckie odbywają się w Klasztorze Bazylianów, „w celi Konrada” rezydował wileński oddział ZZLP, Gałczyński, Miłosz, Żagary; Zakopane: rekreacja, dysputy literackie Witkacy; Lublin: Druga Awangarda i Czechowicz; Drohobycz: Kresy, Bruno Shulz

o     FORMIZM: twórcą i prawodawcą był Leon Chwistek. Dwie fundamentalne rozprawy z lat 1918-21 „Wielość rzeczywistości” i „Wielość rzeczywistości w sztuce” Ruch: Formiści Polscy, członkowie: Konrad Winkler, Zbigniew Pronaszko, Tytus Czyżewski, od 1917 w Krakowie czas. „Formiści”, doktryna – pojecie rzeczywistości jest wieloznaczne i rozmaicie w różnych okolicznościach rozuemian, cztery zasadnicze typy rzeczywistości i odpowiadające im style malarstwa: 1) rzeczy – prymitywizm, 2) fizykalna – realizm 3) wrażeń – impresjonizm 4) wizjonerów – futuryzm; dodatkowo wyróżnił sztuki asemantyczne: muzyka taniec architektura i sztuki właściwe: malarstwo rzeźba literatura CECHY: walka z przejawami materializmu i technicyzmu, powrót do pierwotności, wrodzonego schematu odczuwania, jaki jest właściwy ludziom pierwotnym, dzieciom i obłąkanym, FORMA – elementy rzeczywistości występujące w niektórych typach wytworów sztuki, TREŚĆ – styl – kompozycja, koloryt. Działanie formizmu było istotne dla malarstwa i rzeźby, próba przeniesienia koncepcji na płaszczyznę zjawisk lit. musiała zakończyć się niepowodzeniem (niemożność oddzielenia formy od treści = wielowarstwowość działa)

o     EKSPRESJONIZM – Niemcy. Der Strurm 1910-25 – sztuka wyrazu, kontynuacja XIX- wiecznych prądów romantycznych, reakcja na powszechny kryzys duchowy, kataklizm i potworność wojny CECHY: intuicjonizm, metafizyka, okultyzm, spirytualizm, , spirytualizm, pogłębiona uczuciowość, wewnętrzne napięcie FILM: hipnoza obłąkanie sonnabulizm deformacja świata LITERATURA nowela opowiadanie, agonia świata mieszczańskiego; wizjonerstwo, patos, powrót do pierwotnych źródeł kultury, zainteresowanie człowiekiem, odrzucenie uznanych kanonów piękna STYL błyskawiczne olśnienia, irracjonalność, gwałtowność, zmienność, kontrast, dynamizm, krzykliwość, aktywizm, antyestetyzm, deformacja EKSPRESJONIZM POLSKI PISMO „Zdrój” 1917-1922 wyd. w Poznaniu red. Jan Hulewicz, przedstawiciele: Stur, Kubiki, Iwaszkiewicz, Wittlin, Wierzyński

o     „Hymny” - nakładem "Zdroju" ukazał się w 1920 roku debiutancki tom poezji Wittlina - HYMNY – zrodziły się z porażenia rzeczywistością pierwszej wojny światowej, wymowa antywojenna, tematyka śmierci i przemijania, język – naloty młodopolszczyzny, barok skojarzony z secesją; swoje poezje podzielił autor na 3 części: wybór z hymnów, wiersze przygodne i esencje Skład hymnów: Przedśpiew, Trwoga przed śmiercią, Grzebanie wroga, Pochwała miecza, Hymn o łyżce zupy itd. Wizerunek człowieka uwikłanego w dramat swoich czasów

o     Międzywojenna poezja Leopolda Staffa: okres młodopolski: „Sny o potędze” (1901) tom debiutancki – okres młodzieńczych poszukiwań, „Kowal” - optymizm, aktywizm, pochwała działania i pracy nad wewnętrznym rozwojem, duch nitzscheański, „Deszcz Jesienny” - motywy tajemniczości i bezsensu bytu, zniechęcenia do rzeczywistości, mizoginizmu i walki płci, z bardzo istotną rolą poezji nastroju, „Mistrz Twardowski”- wykładnia filozofii życia – franciszkanizm, chrystianizm, odwołanie do filozofów renesansu i antyku, tęsknoty poety-filozofa za „powtórnymi narodzinami z myśli”, „Gałąź kwitnąca” (1908), „Uśmiechy godzin” (1910) „W cieniu miecza” (1911) i inne – poezja nastrojowa, wiersze o charakterze opisowym, problematyka filozoficzna, liryka refleksyjna, dyskursywna – autor dokonuje poetyckiego samookreślania; okres skamandrycki: „Ścieżki polne” (1919) – autoepigonizm, próba reinterpretacji neoklasycyzmu, należy do największych osiągnięć twórczych poety, apoteoza codzienności, chłopska wizja rolnictwa jako sakralnego obrzędu np. „Śpiew żniwiarzy”, „Dożynki” wieś = życie, praca jako rytuał „Ucho igielne” (1927) – tom pełny mistyczno religijnych paradoksów jest raczej dziełem przejściowym i w zasadzie rozpoczyna następny etap twórczości „Wysokie drzewa” (1932) ujawnia się tu nowy styl Staffa – działanie poprzez zaskoczenie i niespodziankę – paradoks, niespodziewana puenta i zaskakująca metafora.

o     Leśmian – debiut „Sad rozstajny” (1912) pozostałe tomiki: „Klechdy sezamowe”, „Łąka” „Napój ciernisty” cechy: odwrócenie się od współczesności, kult cygana młodopolskiego, aktywizm, mit człowieka pierwotnego, mit natury, ludowość, folklor, baśniowość, symbolizm, zainteresowania antropologiczne i etnograficzne; stylizacja językowa: rytmiczność, powtarzalność, tautologie, porównania przeczące; opozycja natura-kultura, humor ludowy, miłość duchowa i erotyka, intuicjonizm, metafizyka, motyw snu, dyskusja poety z bogiem, filozofia Bergsona, charakter balladowy, śmierć kojarzona z erotyka np. „Gad” „Rok nieistnienia”

o     Skamander – grupa poetycka ukształtowana w Warszawie po roku 1918 a skupiona wokół miesięcznika „Skamander” (1920-1928, 1935-1939) oraz tygodnika „Wiadomości Literackie” (1924-1939) okres pierwszy: 1916-1919 wstępna faza formowania się grupy na terenie UW oraz czas. Pro Arte Et Studio , brak zespołowych wystąpień, członkowie: Lechoń, Tuwim Grydzewski, Iwaszkiewicz, Słonimski, Wierzyński, wydanie Wiosny Tuwima, otwarcie kawiarni pod Picandorem, W latach 1918-1919 ukazuja się poetyckie debiuty książkowe pięciu czołowych poetów Skamandra Skafandra fakt ten zostaje uznany za właściwy start grupy w momencie jej scalenia. Idee: aktywizm, urbanizm, poetyka codzienności, witalizm, antymodernizm. Cywilizacja, egalitaryzm, patronem grupy był Staff i Żeromski. okres drugi 1919-1928 pierwsze wystąpienie poetów pod nazwą „Grupy Skamandra” ( 6.12.1919) okres scalenia i właściwej działalności zespołowej, była to grupa antyprogramowa, zerwanie z mitologią posłannictwa narodowego i społecznej służby poezji, rewizja mitów narodowych, odrzucenie kanonu tematów wysokich, wprowadzenie mowy potocznej, współczesność, cywilizacja, koncepcja miasta, tłumu, zbiorowości, opozycja antyawangardowa i antymłodopolska około roku 1928 następuje ostateczne załamanie się modelu zbiorowego zarówno w zakresie działalności zespołowej jak i w zakresie poetyki – zakończenie fazy witalistyczno – optymistycznej okres trzeci 1928-1939 osłabienie więzi grupowej, pogłębiające się różnice światopoglądowe, oficjalne rozejście się Skamandrytów nastąpiło w czasie II wojny światowej po próbach konsolidacji grupy w emigracyjnych Wiadomościach Wiadomościach Paryżu a następnie w Londynie, zakończonych niepowodzeniem i zerwaniem Tuwiama i Słonimskiego z Wiadomościami, rozejściem się poetów na gruncie politycznym, literackim i towarzyskim.

o     Pro Arte Et Studio - - młodzieży akademickiej . Po raz pierwszy ukazuje się w marcu roku. Redaktorem przez kilkanaście początkowych miesięcy jest . Na początku pismo jest eklektyczne: estetyzujące i tradycjonalistyczne. Pomimo to już wtedy drukują tu i . Jednak już w roku (ma wtedy miejsce rewolucja pałacowa w redakcji) profil pisma lekko się zmienia, zwiększają się wpływy formującej się już wtedy grupy preskamandryckiej. W skład kierownictwa pisma wchodzą wtedy , , , i . W piśmie dominują już dążenia, które później określą model poezji. Po burzy spowodowanej publikacją Wiosny i dalszych zmianach w składzie redakcji (od listopada roku do marca roku) dominacja jest zdecydowana. W styczniu roku czasopismo zmienia nazwę na Pro arte, a jego redaktorem naczelnym zostaje, aż do ostatniego numeru, który ukazał się we wrześniu roku,

o     Skamander (czas.) - czasopismo literackie z siedzibą w ukazujące się w latach -, a następnie -. Pierwotnie wydawany był przez Władysława Zawistowskiego, a od przez . Trzon zespołu redakcyjnego stanowiła piątka czołowych poetów grupy (, , , i ), przejściowo w jego skład wchodzili także m.in. i .Tytuł pisma wziął się, podobnie jak nazwa grupy literackiej, od opływającej . Jednocześnie jednak stanowi aluzję do cytatu z Akropolis : " W początkowym okresie profil pisma ściśle związany był z działalnością skamandrytów – stanowiło ono ich trybunę, występując w opozycji do innych grup literackich tego okresu. Sytuacja uległa zmianie po 1935 roku, gdy znacznie szerzej zaczęto w piśmie przedstawiać twórczość nie uwzględnianych wcześniej artystów, np. czy . W "Skamandrze" publikowane były teksty krytycznoliterackie, oraz – również z dziedziny teatru, sztuk plastycznych, muzyki i filmu. Po 1935 roku więcej miejsca poświęcano także tekstom i z (np. autorstwa i ). Pismo, mimo iż z nazwy miesięcznik poetycki, poświęcało sporo uwagi również prozie i dramatowi, drukowane w nim były np. we fragmentach Sklepy cynamonowe oraz Iwona, księżniczka Burgunda . Publikowano także licznie przekłady, m.in. francuskich i rosyjskich

o     Wiadomości Literackie – tygodnik społeczno-kulturalny wydawany w latach – w . Pismo zostało założone w styczniu przez . Początkowo wydawane jako popularna literacka z przewagą materiałów informacyjnych i felietonowych, od lat trzydziestych zawierały głównie artykuły problemowe o tematyce społecznej, literackiej, kulturalnej i politycznej. Reprezentowało poglądy . Publikowało artykuły o różnych formach wypowiedzi – od wysublimowanych i teoretyzujących tekstów, poprzez i , po , ciekawostki i kąśliwe . Pismo nie miało sprecyzowanego kierunku politycznego. W pierwszych latach po zdecydowanie solidaryzowało się z obozem . W latach trzydziestych (po ) związało się z tzw. "lewicą sanacyjną", prezentując oblicze -, o tendencjach i , i .Drukowane w dużym formacie o objętości 12-16 . Nakład do 15 tys. egz., co wskazuje na ich niezbyt rozległy zasięg społeczny, ograniczający się do sfer .

o     Jan Lechoń – wł Leszek Serafinowicz, debiutował bardzo wcześnie tomikami „szkolnymi” „Na złotym polu” (1912), „Po różnych ścieżkach” (1914) jeden z założycieli Picandora – na pierwszym wieczorze odczytuje Mochnackiego, skamandryta, postuluje: odejście od tradycji młodopolskiej, klasyczne rygory wierszowe, zachwyt nad codziennością, komunikatywność języka w styczniu 1920 ukazuje się Karmazynowy poemat – pierwszy znaczący tomik, wiersze m.in. Hereostrates, Duch na seansie, Jacek Malczewski – stosunek do spraw współczesnych uwikłany w problematykę utworów romantycznych, zagadnienia życia narodu i poezji służącej sprawie narodowej, patos tematu, obrazowania, kształt poematowy; Srebrne i Czarne (1924) – świadectwo przemian zachodzących w twórczości Lechonia, pesymizm, uniwersalizm, refleksyjność, poezja filozoficzna, los człowieka uwikłanego w sprzeczności swojej ułomnej natury, motyw miłości i śmierci, świadomość przemijania, ekspresyjność np. wiersze Modlitwa, Toast

o     JULIAN TUWIM –W latach 1916-1919 współpracownik czasopisma studenckiego Pro arte et studio. W 1918 współzałożyciel kabaretu literackiego Pod Picadorem, w 1920 - grupy poetyckiej . Współpracownik i kierownik literacki kabaretów warszawskich, m.in. (1919-1932). Od 1924 stały współpracownik tygodnika pochodził z rodziny żydowskiej, debiutuje w 1918 r tomikiem „Czyhanie na Boga”, z którego pochodzi skandalizująca „Wiosna”. Wczesną poezję charakteryzuje: folklor miejski, cywilizacja, poetyka codzienności aktywizm, kult pierwotny. W zakresie budowy wiersza: zachwianie rytmu, dynamizm, dialogowość, bezpośredniość i podporządkowanie treści budowie; styl jest prosty, potoczny, miejscami kolokwialny i wulgarny. W początkowej fazie twórczości (zbiory Czyhanie na boga (1918), Sokrates Tańczący (1920), Siódma Jesień (1922), Wierszy Tom Czwarty (1923) wyrażał bunt przeciw młodopolskiej formie poezji (dekadenckim nastrojom i manierze językowej), głosząc optymizm i witalizm, urbanizm. W późniejszych latach - od tomu Słowa we krwi (1926) poprzez Rzecz Czarnoleską (1929), Biblię Cygańską do Treści Gorejącej (1936) - pojawiają się i nasilają w jego twórczości elementy goryczy, poeta sięga po wzory klasyczne, romantyczne i (zwrot ku tradycji). Do głosu dochodzi niepokój zarówno w liryce osobistej, jak i społecznej np. wiersz Sitowie: nastroje filozoficzne, refleksyjność, obniżenie tonu, Jest przejściem od bohatera zbiorowego ku jednostce, sentymentalizm, liryczność.

o     KAZIMIERZ WIERZYŃSKI- właściwym debiutem był tomik wierszy Wiosna i wino (1919) a nast. Wróble na dachu (1921) - entuzjazm, radość istnienia, zwrot ku codzienności. Nastrój optymistyczny później zaczął przygasać, a jego miejsce zajęła głęboka refleksja nad złożonością natury życia i świata: Wielka niedźwiedzica (1923) – wiersze z okresu pobytu na froncie i w obozie jenieckim w Rosji (przygnębienie i pustka). Zjawiskiem odrębnym w jego twórczości jest w sposób mistrzowski nawiązujący wersyfikacją i tematyką do antyku tom Laur Olimpijski (1927), który zawiera portrety sportowców w akcji. Kolejny tom, Pieśni Fanatyczne (1929), przynosi ekspresjonistyczną wizję miejskiej nędzy, wzorowaną na mechanizmach snu, zbliżoną w pewnym stopniu do onirycznych wizji . Przed wojna wydał jeszcze tomy „Wolność Tragiczna” i ‘Kurhany”.

o...