socrealizm, Literatura Współczesna, LITERATURA WSPÓŁCZESNA - opracowania

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

12 III 2009

Socrealizm (1949-56):

u                   socrealizm jest pojęciem błędnym. Powinno być realizm socjalistyczny

1. Problemy z definicją.

2. Cezury czasowe (zewnętrzne i wewnętrzne).

3. Skąd to się u nas wzięło? – mechanizm przełożenia stamtąd do nas.

4. Poetyka socrealistyczna.

5. Powieść produkcyjna.

6. Poezja tego okresu.

7. Socrealizm po socrealizmie – co było po 1956?

Wstęp

u                   Słownik realizmu socjalistycznego

u                   socrealizm to nie tylko literatura, ale też: kino, PL szkoła plakatu, film (Kanał, Popiół i diament, Celuloza i Pod gwiazdą frygijską), malarstwo, dramat, satyra

u                   po co zajmować się socrealizmem, który jest bezwartościowy?

➢      bo był (7 lat)

➢      socrealizm okazuje się b. ważną tradycją negatywną dla literatury po 1956 – gest odrzucenia socrealizmu, szereg gestów powtarzanych potem w literaturze (np. Nowa Fala)

➢      pytanie o socrealizm to nie pytanie o wartości literackie, ale o zniewolenie umysłu (pisarze poszli „owczym pędem” na współpracę – tzw. inżynierowie dusz)

u                   Baza Sokołowska Marka Hłaski – I odrzucenie socrealizmu

Ad. 1. – problemy z definicją

u                   czym miał być w założeniu i czym był?

u                   metoda twórcza przekładająca na język literatury zasady marksizmu-leninizmu

u                   z założenia miał być doktryną twórczą obowiązującą wszystkich twórców

u                   naczelna zasada to ukazywanie człowieka przy pracy

u                   bezpieczniej jest rozróżniać doktrynę (Balzak, Dickens, Tołstoj, nawiązanie do literatury XIX w. - to właśnie pozwalano drukować) od metody twórczej

u                   Obywatele Brandysa – 1 z lepszych obrazów socrealizmu

u                   literatura socrealistyczna miała być realistyczna w formie, w treści awangardowa (postulat tworzenia nowego człowieka)

u                   jako doktryna – 3 zasadnicze elementy:

➢      typowość: typowe to, co zgodne z oficjalną wizją świata

➢      ludowość:

✔      nie to, co ludowe

✔      z wsią był problem – bo na wsi byli prywaciarze (czyli wrodzy narodowi)

✔      pkt widzenia zwykłego, szarego człowieka

➢      partyjność: przełożenie haseł marksizmu na hasła literatury

u                   nadrzędne hasło literatury socrealizmu: nad obiektywizmem góruje perswazja. Z tego wynika: 1. założony optymizm, 2. dydaktyczny ch-r literatury

u                   okres szalejącej gruźlicy, terroru, analfabetyzmu – brak tego w literaturze socrealizmu (to widać u Tyrmanda)

Ad. 2. – cezury czasowe

u                   1949 – początek – zjazd ZZPP w Szczecinie

u                   socrealizm jako obowiązująca doktryna twórcza

u                   koniec to 1956

u                   lata 1949-1956 – pomiędzy tymi datami jest zróżnicowanie wewnętrzne

u                   1956 – cenzura słabnie (na 1,5 roku); pojawia się „Polityka”, „Po Prostu” (Hłasko)

u                   do 1956 – nie wolno było powiedzieć nic nt. krytyki państwa, nic złego

u                   dopiero u Hłaski pojawia się alkoholizm, zepsute maszyny itd., do tej pory wszystko był najlepsze

u                   1956 – czarny nurt PL filmu socjalistycznego

u                   pojawiają się książki, które odsłaniają nędzę

u                   naturalizm, formizm, psychologizm, wlki realizm – to krytykował socrealizm w literaturze przed socrealistycznej

u                   czym jest śmierć Stalina? Kroplą w morzu potrzeb

u                   III 1956 – śmierć Bieruta

u                   PL październik: rehabilitacja Gomułki (społeczeństwo wierzy, że Gomułka pomoże, przez rok, dwa jest bohaterem narodowym)

u                   III 1953: śmierć Stalina

u                   nieprawda, że socrealizm czy stalinizm słabnie w PL; to nasilenie się terroru i twórczości panegirycznej na cześć Stalina

u                   internowanie Prymasa

u                   proces bpa Kaczmarka

u                   zamknięcie „Tygodnia Powszechnego” (przejęty przez PAX, red. Naczelnym zostaje Bolesław Piasecki)

u                   przemianowanie Katowic na Stalinogród (1953-56)

u                   wszyscy mają płakać

u                   1951:

➢      ilość tytułów socrealizmu się zwiększa, potem produkcja spada

➢      wraca do PL Antoni Słonimski, autorytet późniejszej kultury niezależnej

➢      sprawa Miłosza – do 1950 jest attaché kulturalnym w Waszyngtonie; zostaje skierowany do Francji; w 1951 wyjeżdża do Paryża, pomaga mu Giedroyc; 15 V – publicznie ogłasza się emigrantem; Nie – esej w majowej „Kulturze” o powodach wyjazdu; w USA zostawia żonę w ciąży; nie ma pieniędzy

u                   „jaskółki zmian”:

➢      1951 – Ludwik Flaszen Nowy Zoil

➢      powstanie kabaretów – teatrzyków studenckich na wysokim poziomie – ważny nurt opozycyjny, dużo odwagi, żeby coś powiedzieć

➢      Kabaret Starszych Panów – formalnie cenzuralny

➢      STS (Studencki Teatr Satyryczny) – dzieci osób ze szczytów władzy; A. Osiecka, St. Tym, Z. Merle

➢      Bim-Bom – twórcy związani z Politechniką Gdańską o wykształceniu architektonicznym

➢      Światowy Zjazd Młodzieży Socjalistycznej:

✔      wydarzenie to miało pokazać witalność, siłę dla poparcia komunizmu przez młodzież

✔      przyjechała młodzież z państw kapitalistycznych (przełamanie żelaznej kurtyny): oni zobaczyli, co jest w PL, a PL młodzież zobaczyła, jak wygląda kapitalistyczny Zachód

Ad. 3. – skąd się u nas wziął socrealizm?

u                   wzięło się to z ZSRR

u                   oficjalnie w ZSRR od 1934 – ideolog Andrzej Żdanow

u                   zapowiada socrealizm w ZSRR” Michał Gorki, Matka (1906)

u                   Opowiadania o Leninie Zoszczenki (1932)

u                   cechy poetyki socrealistycznej:

➢      literatura stricte hagiograficzne (najwięksi u władzy pokazywani jako średniowieczni święci)

➢      literatura silnie zrytualizowana

➢      realizm jako konwencja (a nie rzeczywisty/nie-) rozbijana przez groteskę

➢      perswazja

➢      przemyślna konstrukcja, fabularność

u                   2 ważne książki radzieckie popularne w PL:

a)       Opowieść o prawdziwym człowieku Borysa Polewoja

n        historia o lotniku oparta na faktach

n        człowiek sowiecki – urwało mu nogi, a on wraca do latania i zostaje snajperem

b)       Jak hartowała się stal? Mikołaja Ostrowskiego

u                   hagiografii podlegali przedstawiciele władzy, w PL – komuniści, zwłaszcza ci, którzy zginęli

u                   stachanowiec – przodownik pracy

Ad. 4. – poetyka socrealistyczna

u                   typowość:

➢      prymat oficjalnej wizji świata w literaturze

➢      człowiek poddany konieczności historycznej

➢      historia zastępuje moralność

➢      powielanie w literaturze wzorców osobowych (dobrych i złych) – klisze:

➢      dobre wzorce:

✔      robotnik ze sztandarem

✔      student

✔      sekretarz partii – człowiek prawy, pomysłowy, świadomy zagrożeń, przedsiębiorczy

✔      inżynier (np. Obywatele)

➢      złe wzorce:

✔      imperialista

✔      spekulant (kombinuje, żeby się dorobić)

✔      kułak (bogaty chłop, gruby, nalany, czerwony na twarzy, ma małe świecące oczka, kombinuje)

...