wich, Literatura Współczesna, LITERATURA WSPÓŁCZESNA - opracowania
wich, Literatura Współczesna, LITERATURA WSPÓŁCZESNA - opracowania
[ Pobierz całość w formacie PDF ] Literatura polska w latach II wojny światowej Jerzy Święch
Cz. I Literatura w kraju I. SYTUACJA PISARZY - wybuch wojny spowodował rozpad więzi grupowych, towarzyskich między pisarzami - cz. pisarzy przesiedlono do Generalnej Guberni – znośniejsze warunki do pracy podziemnej - cz. pisarzy o sympatiach komunistycznych wyjechała do ZSRR - kampania wrześniowa nie pochłonęła wielu z pisarzy - w Gen Guberni znani pisarze i artyści ginęli w masowych egzekucjach, więzieniach i obozach koncentracyjnych - na terenach dawnych województw wschodnich stali się ofiarami deportacji i „czystek” - środowisko pisarskie i artystyczne uległo rozproszeniu - z dnia na dzień przestały istnieć związki i stowarzyszenia artystyczne np. Związek Zawodowy Pisarzy Polskich. Polska Akademia Literatury
- nadszedł kres pokolenia debiutującego w Młodej Polsce np. W. Berent, W. Korab-Brzozowski, Z. Przesmycki, K. Przerwa-Twtmajer, T. Boy-Żeleński - odeszli również twórcy z Dwudziestolecia: J. Kaden-Bandrowski (zm. ranny w powstaniu), Witkacy (popełnił samobójstwo 17.09.1939) - emigracja poetów zw. ze Skamandrem i Wiadomościami Literackimi – został tylko J. Iwaszkiewicz
- debiut młodego pokolenia ur. ok. 1920 – najaktywniejsza gr, wyraźnie odmienna, silnie akcentująca swoją odrębność - młodzi, którzy zginęli – K.K.Baczyński, T.Gajcy, A.Trzebiński, Z.Stroiński, W.Bojarski. - rejestrację ofiar prow. podziemne placówki – na liście ofiar znalazły się 102 nazwiska, ale było ich więcej - prawdziwe spustoszenie wśród pisarzy żydowskiego pochodzenia – Z.Ginczanka, J.K.Weintraub, F.Arnsztajnowa (poetka lubleska), J.Korczak (wł. Henryk Goldszmit), W.Szlengel, B.Szchulz, G.Jurecka - syt materialna opłakana – wsparcie funduszy byłego Związku; Fundusz Kultury Narodowej (FKN) powst na uchodźstwie udzielał pomocy – aż do przejęcia władzy przez komunistów - cz. Twórców brało zaliczki w poczet przyszłych dzieł – zachowało się takich umów 21 - organizowano konkursy Życie kulturalne i umysłowe - życie kulturalne zabronione i ścigane, przeszło do podziemia - ośrodkami były czasopisma np. „Sztuka i Naród”, „Droga”, „Płomienie” - tajna oświata dysponująca rozbudowaną siecią szkolnictwa wszystkich szczebli - W-wa odegrała czołową rolę w życiu kultur, umysłowym i artyst – siedziba centralnych urzędów Państwa Podziemnego, ośrodki konspiracji wojskowej, partii politycznych, wydawnictwa – ok. 650 pism, ok. 800 druków zwartych – ponad ½ wszystkich w kraju - W-wa – życie teatralne i artystyczne, ok. 20 salonów – spotaknia organizwoali Z. Nałkowska, J. Iwaszkiewicz - drukarnie przeszły do podziemia, niewielkie nakłady czasopism oraz książek - ośrodki na terenie Gen Guberni – krakowski i lubelski Wieś tworząca - wieś wyniszczona kontyngentami, represjami, wywózkami - instytucje kulturalne – np. czytelnie ludowe, biblioteki, zespoły – przeszły do podziemia - gł siłą polityczną nadal Stronnictwo Ludowe
Lwów - po wkroczeniu Armii Czerwonej miasto zmieniło swój charakter - skupisko inteligencji polskiej, ukraińskiej i żydowskiej miało współtworzyć teraz model jednolity – kultury radzieckiej (podatny grunt, bo przed wojna istniało tu środowisko sympatyzujące z komunistami) - we wrześniu 1939 przybyła fal uchodźców gł. lewicowych np. Boy-Żeleński, Dąbrowska, Broniewski. Wat, Ważyk, Przyboś - zesłani: Broniewski, Peiper, Wat, Skuza – wywołało to fale oburzenia wśród Polaków Wilno - miasto po wrześniu ’39 udzieliło schronienia wielu uchodźcom, stając się ośrodkiem działania wielu artystów II. Ruch umysłowo – kulturalny w podziemiu - W-wa dawał przykład sprawnej organizacji podziemia – władze podziemne, liczne organizacje i stowarzyszenia konspiracyjne - wszelka inicjatywa pisarska uzależniona była od organizacji przyznającej moralne i finansowe wsparcie – niekiedy upolitycznienie zawodu pisarza
W kręgu inteligencji katolickiej (Unia) - Unia nie była partią polityczną, ale ruchem ideowo – wychowawczym, który powstał w wyniku scalenia (1940) wielu organizacji podziemnych, które krytycznie odnosiły się do sanacji – pisma „Kultura Jutra”, „Miesięcznik Literacki”
Na okopach prometeizmu (Nurt) - Nurt (’43-‘44) – pismo, które określało siebie pismem poświęconym kulturze, nie zrzeszało wokół siebie grupy, czy zespołu, utożsamiającego się z nim. Wydawcą była tajna organizacja Obóz Polski Walczącej, red je m.in. Wilam Horzyca – publicysta, reżyser, teatrolog. Publikował on oprócz swoich art. Także utwory Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, Broniewskiego, Wata, Czechowicza - prometeizm Horzycy i pewne ciągoty mesjanistyczne, zwątpienie w rozumny , boski porządek świata
Pokolenie dramatyczne (Sztuka i Naród) - Szt i Naród – pismo młodych talentów, aż 16 nr ciagłych od 02.04.1942 do lipca 1944 - g programowa – konserwatywna w poglądach - g nawiązywała do ideologii skrajnego odłamu przedwojennego Obozu Narodowo-Radykalnego
„Panowie intelektualiści” - określenie to nie dot żadnego środowiska intelektualnego W-wy, ale obejmowąła tych, w których młodzi widzieli partnerów do dyskusji - „Starsi” czytali „Kulturę Jutra” czy „Nurt”
Wojna i hedonizm („Kuźnia” i „Dźwigary”) - „Dźwigary” – nazwa gr, poch od pisma, które od 12.1943 do 03.1944 wychodziło jako „Miesięcznik Literacki Ruchu Miecz i Pług” - w deklaracji ideowej Ruchu znalazły się słowa dot dominacji obcych, gł żydowskich, wpływów na kulturę polską, czemu należało się przeciwstawić; a także nawoływanie do imperializmu, zdobywczości i bezwzględności wobec wroga - poprzednikiem „Dź” była miesięcznik „Kuźnia”, ukazujący się z tym samym zespołem współpracowników – czołowa rola Bratnego (Roman Mularczyk) - wystąpienia w tonacji agresywnej i bojowej; więcej tu haseł, sloganów niż racjonalnych argumentów - zarzut wzgl poprzedników – hedonizm, brak rozwoju, z czym należało zerwać w imię kontynuowania walki, pracy kulturalnej, bez „bodźców z zewnątrz” - pogarda do wszelkiej estetyki – od twórców wymagana siła perswazji - Humanizm socjalistyczny („Droga”, „Płomienie”) - Oba ugrupowania stanowiły przeciwwagę dla środowisk polit zw z przedwojennym Obozem Narodowo-Radykalnym i skupiały młodzież o poglądach lewicowych, czynną też w konspiracji - „Droga” – miesięcznik liter-społ, wyd. w latach 1943-44 przez gr młodzieży akademickiej, z inicjatywy Ewy Pohowskiej - działaczy nie łączyła żadna partia, ale chęć wspólnej pracy i przekonania umiarkowanie lewicowe - Baczyński i Borowski sympatyzowali z „Drogą” - trudno mówić o programie „D” – gł przeświadczenie, że ceną wszelkiej działalności kulturalnej winien kierować wzgląd na jej funkcje społ - zrzucali szt dwudziestolecia komercjalizację - lewicowość nie była programem, ale postawą i moralnym kanonem postępowania w sprawach wątpliwych - gr zyskała autorytet jako organizacja niezależna - najbliżej „D” stały „Płomienie” – pismo młodych socjalistów wychodzące w l. 1942-44, jego czołowymi publicystami byli K.Lipiński, Jan Strzelecki - m-dzy „D” a „Płomieniami” istniała pewna unia personalna – ci sami twórcy pisali - „Pł” nawiązywały do przedwojennego organu Niezależnego Związku Młodzieży Socjalistycznej, a także tytułu powieści Brzozowskiego - „P” to ośrodek młodych intelektualistów, którzy starali się wypracować zasady przyszłego ułożenia stosunków w państwie – opartych na demokracji,. Równości i sprawiedliwości - kultura przeciwwaga ekonomizmu Środowiska komunistyczne - podziemie komunist istniało od pocz. wojny w postaci wielu lokalnych grup i organizacji, ale większa konsolidacja nastąpiła po zawiązaniu Polskiej Partii Robotniczej w 1942 - przedwojenni sympatycy ideowi marksizmu zostali zdziesiątkowani i rozproszeni – zginął I.Fik, M. Jastru i J.Przyboś znaleźli się we Lwowie, inni w Wilnie - cz zdeklarowanych komunistów pozostało w ZSRR - środowisko intelektualistów marksistowskich w Gen Guberni było nieliczne i słabe - wśród pism PPR najpoważniejszy był „Przełom” – nieregularny periodyk z l. 1942-43 ( art. dot gł m-ca inteligencji i jej roli w państwie) III. POEZJA
Wydawnictwa podziemne - wiele publikacji – wiersze towarem równie poczytnym jak prasa podziemna - gł literat. okolicznościowa – ku pokrzepieniu serc (podobnie jak za czasów rozbiorów) - poezja stała się czynnikiem kształtującym opinię publiczną, często była zbiorem patriotycznych przekonań - renesans twórczości tyrtejskiej - w obiegu podziemnym popularna liter. Romantyczna - druki gł anonimowe lub pod pseudonimami w gazetkach - tworzono antologie wierszy – ok.20 np. 1941 Antologia poezji współczesnej z fałszywą datą 1937 r i autorem Narcyzem kwiatkiem. Autorzy wierszy: St. Miłaszewski, J.Janiczek, A.Słonimski (alarm), W.Hulewicz, 2-ga cz antologii zaw wiersze poświecone 1szym masowym egzekucjom w Środzie, Gostyniu, Wawrze, gdzie rozstrzelano 107 cywilów pod pretekstem odpowiedzialności zbiorowej (27.12.1939). Została przedrukowana w 1942 w Glasgow ze wstępem; Są to wiersze, których nie wolno pisać, nie wolno drukować, nie wolno rozprzestrzeniać, nie wolno czytać, nie wolno mieć na własność - kolejne antologie poet szły torem Narcyza Kwiatka. - Duch wolny w pieśni (1942) – kolejna antologia, 1-1,5 egz, tak jak w poprzedniej obowiązywał układ tematyczny - Słowo prawdzie 1942 - Pieśń niepodległa. Poezja polska czasu wojny (1942) – 1600 egz, notatka na końcu, że wiersze wybrał ks. J. Robak (Cz Miłosz). W komentarzu Miłosz zataił nazwiska autorów, udaqał ze ich nie zna. Wiersze: L.Staff, J.Zagórski, A.Świerszczyńska, J.Stachowski, Ś.Karpiński, K.Baczyński, Cz.Miłosz, J.Tuwim. Broniewski – a więc kilka pokoleń poetów. Jest to wynik pewnego kompromisu m-dzy wymaganiami „poezji czystej”, a potrzebą udokumentowania bieżących wydarzeń
- Z otchłani (1944 wyd. przez Żydowski Komitet Narodowy) 3 tys egz, w 1945 przedrukowa w Nowym Jorku jako Poezje getta. Z podziemia żydowskiego w Polsce - oprócz poetów żyd tworzyli ją także polscy
Autorskie publikacje poetyckie - ok. 100, na powielaczu, maszynie, w niewielkich nakładach, co sprawiło, że niewiele ich się zachowało - ukazywały się wyłącznie w Gen Guberni, już od pocz okupacji – 1940 – zbiorek T.Ulewicza, Cz.Miłosza (ps.Jan Syruć) - czasopisma wspierały druk tomików - działalność wydawnicza nie była nastawiona na zysk ani wydawcy, ani autora - przybranie pseudonimów oznaczało dla poety powtórne narodziny, dobrowolna zgoda na anonimowość - pseudonimy ludowe np. Śpiewak (J.Zagórski), Bard (E.Kolonko) - pseudonimy zindywidualizowane np. Jan Bugaj (K.Baczyński), Marek Chmura (Z.Stroiński) Poeci i wojna - r. 1939 stanowi zewn cezurę, nie zamyka procesów literacko-artystycznych rozpoczętychg przed wojną – zwłaszcza 2 nurty poetyckie wykazywały nadal zywotność – Awangarda Krakowska (reprezentowana gł przez Przybosia) oraz katastrofizm (łączony z J.Czechowiczne, i wileńskimi żagarystami) - L.Staff wchodził w 3ci okres swej twórczości, z pokolenia skamandrytów został w kraju tylko Iwaszkiewicz. J.Przyboś wspomagał młodych artystów. Rozpadły się ostatecznie więzi łączące poszczególne grupy i szkoły - tyrteizm – był nie tylko poetyką, to określona koncepcja poety i poezji: poezja narzędziem kształtowania opinii publicznej, wpływająca na zachowania zbiorowe - nurt poezji skierowanej na słowo, język, by wyrazić dramat czasów - nikt nie pozostał głuchy na wezwania historii
... [ Pobierz całość w formacie PDF ] |
